WHO cung cấp lời giải đáp cho những thắc mắc về bệnh đậu mùa khỉ, hấp dẫn hơn!

Hình minh họa.

Bệnh đậu mùa khỉ là một loại bệnh hiếm gặp, được gây ra khi nhiễm phải virus đậu mùa khỉ. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra những cảnh báo về nguy cơ lan rộng mạnh mẽ của căn bệnh này trên toàn cầu. VTV Sức khoẻ đã tổng hợp một số câu hỏi đáng quan tâm xoay quanh căn bệnh nguy hiểm này và cung cấp câu trả lời từ WHO.

Bệnh đậu mùa khỉ là một bệnh truyền nhiễm, do virus đậu mùa khỉ gây ra. Virus này có thể lây truyền từ động vật sang con người và cũng có thể lây truyền giữa con người.

Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ thể hiện như thế nào?

Bệnh đậu mùa khỉ đồng thời có nhiều biểu hiện và dấu hiệu khác nhau. Trong một số trường hợp, bệnh chỉ bộc phát dưới dạng các triệu chứng nhẹ, trong khi ở những người khác, triệu chứng trở nên nặng hơn và yêu cầu sự chăm sóc y tế chuyên nghiệp. Các nhóm người có nguy cơ cao mắc các biến chứng nặng hoặc phát triển bệnh gồm phụ nữ mang thai, trẻ em, và những người có hệ miễn dịch suy giảm.

Các triệu chứng đặc trưng của bệnh đậu mùa khỉ gồm sốt, đau đầu gay gắt, đau cơ, đau lưng, suy nhược cơ thể, và sưng hạch bạch huyết. Sau đó, có thể xuất hiện phát ban hoặc phát ban kèm theo, và thường kéo dài trong khoảng 2-3 tuần. Các nốt ban thường xuất hiện chủ yếu trên mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân, mắt, miệng, họng, bẹn, cơ quan sinh dục và/hoặc vùng quanh hậu môn.

Các tổn thương trên da có thể có từ một đến vài nghìn. Trong giai đoạn ban đầu, các tổn thương trên da sẽ xuất hiện dưới dạng mụn nước hoặc mụn mủ, sau đó chuyển sang giai đoạn đóng vảy, khô lại và bong vảy để hình thành một lớp da mới.

Người có các dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ hoặc đã tiếp xúc với người nhiễm bệnh cần tự liên hệ hoặc đến cơ sở y tế để được kiểm tra và tư vấn kịp thời.

Cách truyền bệnh đậu mùa khỉ từ người sang người như thế nào?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây từ người sang người thông qua tiếp xúc gần với người bị phát ban đậu mùa khỉ, bao gồm tiếp xúc trực tiếp da với da, khuôn mặt với khuôn mặt, miệng với miệng hoặc miệng với da, bao gồm cả quan hệ tình dục. Chúng ta vẫn chưa xác định được thời gian mà người bị bệnh có thể lây truyền bệnh, tuy nhiên, nói chung, người bị bệnh vẫn có thể lây truyền bệnh cho người khác cho đến khi tất cả các vảy đã lành, lớp vảy đã bong ra và da đã hình thành một lớp mới.

Môi trường sống cũng có thể bị nhiễm virus bệnh đậu mùa khỉ. Ví dụ, khi một người bị bệnh chạm vào quần áo, ga, gối, khăn mặt, đồ vật hoặc dụng cụ ăn như bát/đĩa, xoong chảo, đồ điện tử hoặc các bề mặt, virus có thể lây truyền cho người khác khi họ tiếp xúc với các vật này. Chúng ta cũng có thể bị nhiễm bệnh nếu hít phải vảy da hoặc virus từ quần áo, ga gối hoặc khăn mặt. Cơ chế này được gọi là lây truyền qua vật trung gian (fomite).

Vết loét, tổn thương hoặc chỗ đau trong miệng cũng có nguy cơ lây nhiễm, nghĩa là vi rút có thể lan truyền thông qua tiếp xúc trực tiếp với miệng, giọt bắn hô hấp và có thể qua hạt bụi khí (aoresol) trong khoảng cách gần. Hiện vẫn chưa hiểu rõ cơ chế lây truyền qua không khí của bệnh đậu mùa khỉ và cần tiếp tục nghiên cứu thêm.

Vi rút cũng có thể lây bệnh từ người mang thai sang thai nhi, sau khi sinh qua tiếp xúc da với da hoặc từ cha mẹ mắc bệnh đậu mùa khỉ sang trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ trong quá trình gần gũi.

Mặc dù đã xác định được trường hợp nhiễm bệnh không có triệu chứng nhưng chúng ta vẫn chưa rõ liệu những người nhiễm bệnh không có triệu chứng có thể truyền bệnh hay không, hoặc bệnh có thể lây qua các chất lỏng khác trong cơ thể hay không. Vi rút gây bệnh đậu mùa đã được phát hiện trong tinh dịch, nhưng chúng ta vẫn chưa biết liệu bệnh đậu mùa có thể lây qua tinh dịch, dịch âm đạo, nước ối, sữa mẹ hay máu không. Hiện tại, đang tiến hành các nghiên cứu để tìm hiểu xem liệu bệnh đậu mùa có thể lây qua việc trao đổi chất lỏng trong và sau khi nhiễm bệnh có triệu chứng hay không.

Bệnh đậu mùa có thể gây bệnh nặng hoặc tử vong không?

Trong phần lớn các trường hợp, triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ sẽ tự giảm trong vài tuần. Tuy nhiên, ở một số người, bệnh này có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng và thậm chí tử vong. Đối với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và những người có hệ miễn dịch yếu, khả năng mắc phải triệu chứng nghiêm trọng và tử vong do bệnh đậu mùa khỉ là cao.

Các biến chứng của bệnh đậu mùa khỉ bao gồm viêm da thứ phát, viêm phổi, viêm não và vấn đề liên quan đến mắt. Tỷ lệ tử vong do bệnh đậu mùa khỉ trong quá khứ có thể dao động từ 1% đến 10%. Cần lưu ý rằng tỷ lệ tử vong có thể khác nhau trong các tình huống khác nhau do nhiều yếu tố, ví dụ như sự tiếp cận vào dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Tỷ lệ tử vong cao có thể do ước tính quá mức do việc theo dõi bệnh đậu mùa khỉ thường chỉ được hạn chế trong các dữ liệu trước đây.

Ai có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ?

Các cá nhân sống chung hoặc tiếp xúc gần (kể cả quan hệ tình dục) với người mắc bệnh đậu mùa khỉ, hoặc tiếp xúc thường xuyên với động vật mắc bệnh có nguy cơ cao nhất sẽ mắc phải căn bệnh này. Nhân viên y tế cần thực hiện các biện pháp phòng chống nhiễm khuẩn để bảo vệ bản thân khi chăm sóc cho bệnh nhân mắc bệnh đậu mùa khỉ.

Trẻ sơ sinh, trẻ em và những người có hệ miễn dịch suy giảm có nguy cơ nghiêm trọng hơn mắc phải triệu chứng và có thể gặp tử vong do bệnh đậu mùa khỉ.

Những người đã được tiêm vaccin phòng bệnh đậu mùa có khả năng cao được bảo vệ khỏi bệnh đậu mùa khỉ. Tuy nhiên, những trẻ em ít có khả năng được tiêm vaccin phòng bệnh đậu mùa vì việc tiêm chủng đậu mùa đã ngừng diễn ra toàn cầu từ năm 1980 sau khi bệnh được kiểm soát. Những người đã được tiêm vaccin phòng bệnh đậu mùa vẫn cần tiếp tục tuân thủ các biện pháp phòng bệnh để bảo vệ bản thân và người khác.

Liên quan đến việc bệnh đậu mùa khỉ có thể lây truyền từ người sang động vật, cho đến nay chưa có báo cáo nào ghi nhận trường hợp người mắc bệnh này đã lây bệnh cho các loài động vật. Tuy nhiên, điều này vẫn là một nguy cơ tiềm ẩn. Những người đã xác định hoặc nghi ngờ mình mắc bệnh đậu mùa khỉ cần hạn chế tiếp xúc gần với động vật, bao gồm cả thú cưng như mèo, chó, chuột hamster, chuột cát gerbils cũng như động vật nuôi lấy thịt và động vật hoang dã. Những người mắc bệnh đậu mùa khỉ cần đặc biệt cẩn trọng khi tiếp xúc với những loài động vật đã được biết là dễ mắc virus đậu mùa khỉ, bao gồm các loài gặm nhấm và linh trưởng.

Cách điều trị bệnh đậu mùa khỉ như thế nào?

Người mắc bệnh đậu mùa khỉ cần tuân thủ chỉ dẫn từ cơ sở y tế. Triệu chứng thường tự giảm đi mà không cần điều trị. Nếu cần thiết, có thể sử dụng thuốc giảm đau và thuốc hạ sốt để giảm các triệu chứng. Lưu ý, người mắc bệnh cần duy trì đủ lượng nước, ăn uống đầy đủ và ngủ đủ giấc. Người tự cách ly cần chú trọng chăm sóc tâm lý bằng cách làm những điều mình thấy thoải mái và vui thú, duy trì liên lạc với người thân qua công nghệ, vận động cơ thể nếu cảm thấy đủ sức trong thời gian cách ly, và yêu cầu hỗ trợ tâm lý nếu cần thiết.

Người mắc bệnh đậu mùa khỉ cần tránh việc gãi và chú ý rửa tay trước và sau khi chạm vào các nốt ban và vùng tổn thương, và giữ da luôn khô và không che kín (trừ khi không thể tránh được việc ở chung phòng - trong trường hợp buộc phải ở chung phòng với người khác, cần che phủ các nốt ban bằng quần áo hoặc băng gạc cho đến khi được cách li). Có thể làm sạch các nốt ban bằng nước sát khuẩn hoặc nước vô trùng. Có thể rửa miệng bằng nước muối để làm vệ sinh các tổn thương trong miệng, và có thể tắm bằng nước ấm chứa natri bicarbonat (muối đường) và muối Epsom để làm dịu các tổn thương trên cơ thể. Có thể sử dụng Lidocaine (thuốc gây tê tại chỗ) bôi vào miệng và các vùng tổn thương xung quanh để giảm đau.

Nhiều nghiên cứu về các phương pháp điều trị bệnh đậu mùa đã dẫn đến sự phát triển các sản phẩm có hiệu quả trong việc điều trị bệnh đậu mùa khỉ. Một loại thuốc chống virus đã được phát triển để điều trị bệnh đậu mùa (tecovirimat) đã được Cơ quan Quản lý Thuốc châu Âu chấp thuận vào tháng 1 năm 2022 để điều trị bệnh đậu mùa khỉ. Kinh nghiệm về việc sử dụng các loại thuốc này trong bối cảnh bùng phát của bệnh đậu mùa khỉ vẫn còn hạn chế. Do đó, việc sử dụng các loại thuốc này thường đi kèm với việc thu thập thông tin nhằm cung cấp kiến thức tốt nhất về cách sử dụng chúng trong tương lai.

Có vaccine phòng bệnh đậu mùa khỉ không?

Có. Một loại vaccine phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ mới đã được phê duyệt gần đây. Một số nước đề xuất tiêm vaccine cho những người có nguy cơ. Nghiên cứu trong nhiều năm đã giúp phát triển các loại vaccine mới và an toàn hơn để ngăn chặn bệnh đậu mùa, và loại vaccine này cũng có thể chống lại bệnh đậu mùa khỉ. Một trong những loại vaccine này đã được phê duyệt để phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ. Việc tiêm vaccine chỉ nên xem xét đối với những người có nguy cơ (ví dụ như tiếp xúc gần với người mắc bệnh đậu mùa khỉ). Hiện tại, không khuyến cáo tiêm vaccine rộng rãi cho tất cả mọi người.

Dù vaccine đậu mùa đã được chứng minh là có tác dụng bảo vệ trước bệnh đậu mùa khỉ trước đây, nhưng hiệu quả của các loại vaccine mới hơn trong việc ngăn chặn bệnh đậu mùa khỉ trong thực tế và trong cộng đồng vẫn chưa rõ ràng. Nghiên cứu việc sử dụng vaccine ngăn chặn bệnh đậu mùa khỉ ở bất kỳ đâu sẽ cung cấp thông tin bổ sung về hiệu quả bảo vệ của các loại vaccine này trong các tình huống khác nhau.

Nguy cơ xuất hiện bệnh đậu mùa khỉ hiện nay là ở đâu?

Bệnh đậu mùa khỉ đã bùng phát ở nhiều quốc gia trên toàn cầu, đặc biệt là ở châu Âu, châu Mĩ, châu Phi, khu vực Tây Thái Bình Dương và các quốc gia vùng đông Địa Trung hải. Trong năm 2022, số ca mắc bệnh đã tăng lên đáng kể, đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi như Nigeria, Cộng hòa Dân chủ Công-gô và Cộng hòa Trung Mĩ. WHO đang hợp tác với các quốc gia bị ảnh hưởng để tăng cường giám sát và cung cấp hướng dẫn về phòng chống bệnh dịch và chăm sóc sức khỏe cho người bệnh. Bệnh đậu mùa khỉ hiện đang gây ảnh hưởng đồng thời đến nhiều quốc gia, khác biệt so với những đợt bùng phát trước đây.

Tôi cần phải làm gì nếu con tôi có những dấu hiệu nghi ngờ bị nhiễm bệnh đậu mùa khỉ?

Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ có thể tương tự với những bệnh thông thường khác ở trẻ em như bệnh thủy đậu và các bệnh do virus gây ra. Nếu bạn nghi ngờ rằng con bạn có bị bệnh đậu mùa khỉ, hãy liên hệ ngay với cơ sở y tế để được tư vấn kịp thời. Các nhân viên y tế sẽ hỗ trợ đưa ra các xét nghiệm cần thiết và cung cấp các dịch vụ chăm sóc đúng lúc.

Liệu bệnh có tiềm năng lan rộng hơn không?

Bệnh đậu mùa khỉ không lây bởi vi rút như các bệnh truyền nhiễm khác, mà phải tiếp xúc gần với người mắc bệnh hoặc với động vật bị nhiễm trong môi trường nhiễm bệnh. Chúng ta có khả năng kiểm soát dịch bệnh này bằng cách hợp tác với cộng đồng và các nhóm có nguy cơ cao để ngăn chặn sự lây truyền. Quan trọng là hiện nay chúng ta cần phối hợp để ngăn chặn sự lây lan bệnh, hiểu rõ nguy cơ và áp dụng biện pháp giảm thiểu nguy cơ.

WHO đặt sự ưu tiên cao trong việc đối phó với dịch bệnh để ngăn chặn sự lây lan rộng hơn. WHO tập trung vào nghiên cứu về cách vi rút lây truyền trong đợt bùng phát này và bảo vệ nhiều người khỏi mắc bệnh. Nâng cao nhận thức về tình hình mới này sẽ giúp ngăn chặn sự lây lan dịch bệnh.

Việc mắc bệnh thủy đậu trước đây có giúp phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ không?

Tại sao bệnh đậu mùa khỉ được công bố là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng gây quan ngại quốc tế?

Vào ngày 23 tháng 7 năm 2022, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đã thông báo rằng đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ xảy ra tại nhiều quốc gia hiện đang được coi là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng gây lo ngại trên phạm vi quốc tế (PHEIC). Việc công bố PHEIC đạt mức cảnh báo cao nhất về sức khỏe cộng đồng toàn cầu theo Luật Y tế Quốc tế và có thể thúc đẩy sự hợp tác, phối hợp và đoàn kết toàn cầu.

Hành động phối hợp và ứng phó hiệu quả có thể ngăn chặn sự lây truyền và bảo vệ các nhóm dân số dễ bị tổn thương. Tổng Giám đốc WHO đã đưa ra những khuyến nghị tạm thời để hỗ trợ các quốc gia trong việc chống lại sự bùng phát và kiểm soát dịch bệnh đậu mùa khỉ. Để xem toàn văn tuyên bố của Tổng giám đốc và các khuyến nghị chi tiết, vui lòng truy cập đường link này.

Kể từ khi đợt bùng phát bắt đầu lan rộng vào đầu tháng 5 năm 2022, WHO đã tiến hành đánh giá nghiêm túc về tình hình đặc biệt này, và đã nhanh chóng phát hành các hướng dẫn y tế công cộng và lâm sàng. Đồng thời, WHO cũng đảm bảo cung cấp thông tin cập nhật đến cộng đồng và đã triệu tập hàng trăm nhà khoa học và nhà nghiên cứu để thúc đẩy nghiên cứu về bệnh đậu mùa khỉ và khám phá tiềm năng trong việc xây dựng và phát triển các công cụ chẩn đoán, vaccine và phương pháp điều trị mới.