Lừa đảo trực tuyến - Mối nguy không hề riêng tư

Lừa đảo không phân biệt ai

Với sự phát triển của internet, mạng xã hội và các ứng dụng nhắn tin OTT, việc kết nối không chỉ mang lại lợi ích mà còn tạo ra các kênh cho kẻ gian thực hiện các hình thức lừa đảo.

Với mỗi nhóm đối tượng ở từng độ tuổi, các kẻ xấu sử dụng những phương thức dẫn dụ khác nhau để đạt mục tiêu chung là gian lận tin tưởng, đánh cắp thông tin người dùng và chiếm đoạt tài sản. Theo thống kê của Cục An toàn thông tin, Bộ Thông tin và Truyền thông, có khoảng 15 hình thức lừa đảo thường xuyên dành cho người cao tuổi; 3 hình thức dẫn dụ trên mạng dành cho trẻ em; 13 hình thức dành cho sinh viên và thanh niên; 19 hình thức lừa đảo dành cho công nhân, người lao động và nhân viên văn phòng; cùng với 10 hình thức lừa đảo dành cho phụ huynh học sinh... Bộ Công an đã liệt kê tổng cộng 24 hình thức lừa đảo trực tuyến, từ những hình thức tinh vi như lừa đảo bằng từ khóa Deepfake đến những hình thức đơn giản như bán hàng giả, hàng kém chất lượng qua các kênh bán hàng trực tuyến...

Các phương tiện truyền thông đại chúng, cơ quan báo chí, truyền thông và internet liên tục chia sẻ thông tin về hành vi phạm pháp này, tuy nhiên vẫn có nhiều người tin tưởng và bị lừa dối. Nhiều trường hợp bị lừa dối không chỉ do thiếu hiểu biết, kiến thức pháp luật hoặc thông tin về các hành vi, cách thức hoạt động của lừa đảo mà còn do bị "hấp dẫn" bởi "những món quà lớn" mà đối tượng hứa hẹn, hoặc do tình trạng lo lắng và mất bình tĩnh trước các đe dọa của đối tượng...

Các hình thức lừa đảo trên mạng ngày càng gia tăng, từ đánh cắp thông tin cá nhân, lừa đảo tình cảm, lừa đảo đầu tư,... Mục tiêu cuối cùng của các đối tượng là tiền. Nhiều người bất ngờ mất đi hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng do sa vào bẫy lừa đảo trực tuyến. Không chỉ gây tổn thất về tiền bạc, lừa đảo trực tuyến còn gây hậu quả về tinh thần, sự không ổn định trong cuộc sống và những nguy cơ khó đo lường được.

Mọi người đều có thể bị lừa đảo, nhưng rủi ro đối với trẻ em và người già cao hơn nhiều. Nguyên nhân là vì trẻ em và người già là "đối tượng" ưa thích của các nhóm lừa đảo trực tuyến. Theo các chuyên gia về an ninh mạng và cơ quan chức năng, ngày càng có nhiều người già và trẻ em sử dụng smartphone để truy cập internet. Đây là nhóm người dùng gần như không có khả năng phòng vệ trước các hình thức tấn công mạng. Do đó, họ thường trở thành mục tiêu của kẻ xấu.

"Theo ông Trần Quang Hưng, Phó Cục trưởng Cục An toàn, Bộ Thông tin và Truyền thông, hiện nay trẻ em, người già, sinh viên và người lao động có thu nhập thấp đều sở hữu smartphone. Tuy nhiên, khả năng nhận diện các dấu hiệu và hành vi lừa đảo của nhóm đối tượng này còn rất thấp. Vì vậy, các nhóm lừa đảo đang tập trung vào mục tiêu này ngày càng mạnh mẽ."

Không chỉ những người có sức đề kháng yếu và thiếu thông tin, mà cả những người tự tin rằng họ không thể bị lừa bởi đã quá quen và cảnh giác rất cao, thậm chí còn chơi khăm khi nhận được tin nhắn vay tiền trên Facebook và thực hiện cuộc gọi video để kiểm tra trước khi chuyển tiền, nhưng vẫn bị lừa.

Gần đây, một phụ nữ đã chia sẻ trên Facebook rằng cô nhận được tin nhắn hỏi vay 20 triệu đồng từ một người bạn. Với số tiền lớn như vậy, cô đã quyết định gọi video call để xác minh danh tính của người vay. Ban đầu, người khác bên kia cuộc gọi đã bắt máy và hiển thị hình ảnh của chủ tài khoản. Tuy nhiên, cuộc gọi bị gián đoạn chỉ sau vài giây. Tin rằng đây là bạn cần vay tiền, cô không do dự chuyển tiền ngay vào tài khoản ngân hàng mà người này đã cung cấp.

Theo đánh giá của cơ quan Công an, với cách thức này, sau khi tiếp quản quyền truy cập vào tài khoản người dùng mạng xã hội, kẻ lừa đảo đã sẵn sàng một đoạn video được cắt ghép từ những hình ảnh đã được chủ tài khoản đăng trước đó. Quá trình xảy ra cuộc gọi video call giả mạo để vay tiền, kẻ xấu đưa đoạn video này lên trước camera điện thoại để lừa được lòng tin của nạn nhân. Để không bị phát hiện, cuộc gọi video call thường rất ngắn, chất lượng âm thanh và hình ảnh kém. Khi nạn nhân có thắc mắc, những lý do mà đối tượng thường đưa ra để đánh lừa là "đang trong đường", "kết nối mạng yếu", "mạng không ổn định". Nếu không cảnh giác, chú ý, nhiều người có thể trở thành nạn nhân của hình thức lừa đảo này.

Bên cạnh việc sử dụng công nghệ Deepfake để tiến hành hành vi lừa đảo, kẻ thủ ác còn tạo ra nhiều kịch bản để lừa đảo. Lực lượng chức năng đã phát hiện, xử lý hàng chục nghìn vụ, đối tượng có hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua điện thoại, internet và mạng xã hội. Nhiều đối tượng còn giả danh cơ quan Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án để gọi điện qua giao thức internet (VoIP) đe dọa những người liên quan đến các vụ án đang được điều tra, yêu cầu chuyển tiền vào các tài khoản do chúng cung cấp hoặc yêu cầu cung cấp mã OTP của ngân hàng để kiểm tra và xác minh, sau đó chiếm đoạt thông tin cá nhân và tài sản...

Một hình thức lừa đảo khác mà những kẻ xấu nhắm đến là lợi dụng những người muốn làm giàu nhanh, kiếm lợi nhuận cao, ít rủi ro và không hiểu rõ về vấn đề, nhẹ dạ cả tin. Gần đây, các kẻ lừa đảo đã sử dụng chiêu thức "kêu gọi đầu tư" để lừa chiếm tài sản của người khác. Hình thức lừa đảo thông qua "đầu tư tài chính" thường dựa trên mô hình kinh doanh đa cấp nhưng bị biến tướng. Các sàn giao dịch đều quảng cáo có nguồn gốc từ nước ngoài và cam kết cho nhà đầu tư lợi suất cao và an toàn, có thể rút vốn bất kỳ lúc nào, không cần kiến thức chuyên môn. Để tạo độ tin cậy, ban đầu việc trả lãi hoặc hoa hồng diễn ra đúng thời hạn. Khi nạn nhân đã tin tưởng, kẻ lừa đảo sẽ thuyết phục họ đầu tư một số tiền lớn. Nạn nhân sẽ nhận được lợi nhuận từ một số giao dịch nhỏ. Tuy nhiên, khi nạn nhân đầu tư một số tiền lớn, kẻ lừa đảo sẽ đưa ra nhiều lý do để chiếm đoạt tiền của họ.

Các công ty hoạt động trong lĩnh vực định chế tài chính, ngân hàng và chứng khoán cũng là mục tiêu của kẻ lừa đảo. Khi thành công trong việc lừa đảo, tin tặc có thể thu thập được nhiều thông tin có giá trị và đánh cắp thông tin và tài sản cá nhân trong hệ thống đó.

Có những trường hợp mắc phải bẫy lừa và bị lừa nhiều lần với các hình thức khác nhau. Trên các mạng xã hội, có nhiều nhóm liên tục chia sẻ các bài viết về cách khôi phục tiền bị lừa trực tuyến. Kẻ gian mạo danh là Công an, luật sư, kiểm sát viên, hoặc người đã từng được lấy lại tiền sau khi bị lừa, để đánh vào tâm lý của nạn nhân và thiết lập lòng tin. Sau khi đạt được lòng tin, kẻ gian yêu cầu nạn nhân thanh toán phí xử lý hoặc phí pháp lý. Sau khi nạn nhân chuyển tiền, họ sẽ không thể liên lạc được với đối tượng trước đó và nhận ra mình đã rơi vào bẫy lừa đảo lần thứ hai.

Giải pháp cơ bản:

Trên thực tế, việc tái tạo các trường hợp bị lừa đảo trực tuyến là rất khó, vì những kẻ lừa đảo thường sử dụng tài khoản ảo và số điện thoại không xác định để nhắn tin và gọi điện. Khi nạn nhân phát hiện, những kẻ này đã biến mất hoàn toàn. Nhiều nạn nhân bị mù mờ bởi lòng tham, dễ tin và thiếu hiểu biết về luật pháp, tội phạm lừa đảo trực tuyến đều rất tinh vi và chuyên nghiệp.

Các cơ quan Công an trên khắp cả nước đều nhận được nhiều vụ trình báo về lừa đảo trực tuyến. Tuy nhiên, thực tế chỉ có ít kẻ lừa được bắt. Các kẻ điều hành các đường dây lừa đảo trực tuyến thường giấu mặt và hoạt động chủ yếu ở nước ngoài.

Đầu tiên, chúng tôi mở tài khoản ngân hàng để chiếm đoạt tiền của nạn nhân. Các tài khoản này được chúng thuê người khác để mở, hoặc mua lại từ những người không sử dụng và nhiều phương pháp khác. Tất cả những người này không biết ai là người mua hoặc người thuê mình. Nạn nhân chuyển tiền vào các tài khoản mà kẻ lừa đảo cung cấp, và sau đó số tiền này được chia nhỏ và chuyển tiếp vào nhiều tài khoản khác nhau, cuối cùng tất cả số tiền sẽ đến một hoặc nhiều tài khoản ở các sàn giao dịch ngoại tệ ở nước ngoài... Cơ quan chức năng gần như không thể phong tỏa tài khoản ban đầu mà nạn nhân chuyển tiền cho kẻ lừa đảo.

Sau khi hoàn thành quá trình tài khoản, kẻ lừa đảo tiếp tục thu thập thông tin cá nhân bằng nhiều phương pháp sử dụng công nghệ cao. Một số phương pháp phổ biến bao gồm: tạo ra các trang web giả mạo ngân hàng hoặc dịch vụ trực tuyến để lấy thông tin cá nhân của người dùng internet; sử dụng trạm phát sóng BTS giả mạo để gửi tin nhắn lừa đảo cho người dùng. Nạn nhân sẽ bị đánh cắp thông tin cá nhân nếu làm theo hướng dẫn; kẻ lừa đảo sẽ tạo ra các quảng cáo hay ứng dụng cho vay để câu kéo nạn nhân. Sau khi cài đặt ứng dụng và cấp quyền truy cập điện thoại, kẻ gian sẽ chiếm đoạt thông tin cá nhân của nạn nhân; các đối tượng cũng có thể gọi điện để thông báo về khóa dịch vụ viễn thông. Nạn nhân sẽ mất thông tin cá nhân nếu làm theo hướng dẫn... Sau khi đã chuẩn bị các "hàng trang" và "kịch bản", những kẻ lừa đảo (thực chất chỉ là người Việt làm công hoặc bị ép làm việc cho các tay trùm lừa đảo người nước ngoài, “trụ sở” công ty đặt ở nước ngoài) bắt đầu "giăng lưới", lừa đảo các nạn nhân. Kẻ lừa đảo ngày càng tinh vi khi sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để sao chép chân dung và tạo ra các đoạn video giả với hình dạng của người thân, bạn bè để thực hiện các cuộc gọi lừa đảo trực tuyến...

Cơ quan Cảnh sát đã xác định rằng tội phạm lừa đảo qua mạng chủ yếu xảy ra tại các quốc gia khác nên việc đấu tranh và ngăn chặn gặp nhiều khó khăn.

Để chiến đấu chống lại tội phạm này, Bộ Công an đã chỉ đạo các lực lượng chức năng, đặc biệt là Cảnh sát Hình sự, tổng cục thuộc Bộ Công an, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị trong công tác phòng ngừa và đấu tranh chống lại tội phạm lừa đảo và chiếm đoạt tài sản. Cục Cảnh sát Hình sự đã áp dụng một loạt các biện pháp nghiệp vụ, phối hợp chặt chẽ với các đơn vị Công an, địa phương và các cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài để thành công trong việc khám phá và bắt giữ nhiều đối tượng thuộc cả người Việt Nam và người nước ngoài.

Ví dụ, vào tháng 1/2023, Công an thành phố Thái Bình đã phát hiện một đường dây lừa đảo tổ chức hoạt động với các hình thức tinh vi, sử dụng công nghệ cao và liên kết với người nước ngoài để tiến hành hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản của người Việt Nam trong nước. Số tiền bị chiếm đoạt lên đến 28 tỷ đồng. Cơ quan chức năng đã khởi tố và khởi tố tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" đối với 19 bị can.

Trong tháng 3/2023, Công an tỉnh Quảng Nam đã phối hợp với Bộ Công an và các đơn vị nghiệp vụ thuộc Công an Đà Nẵng, Quảng Trị để điều tra và bắt giữ một nhóm gồm 6 đối tượng đều đến từ tỉnh Quảng Trị đã thực hiện hành vi lừa đảo chiếm quyền quản trị trên Facebook, Zalo để chiếm đoạt tài sản. Từ tháng 1/2023 cho đến thời điểm bị bắt, nhóm đối tượng đã lừa đảo hàng trăm người trên toàn quốc bằng cách chiếm quyền sử dụng nhiều tài khoản Facebook, Zalo.

Tháng 5/2023, Công an thành phố Gia Nghĩa, tỉnh Đắk Nông đã ra quyết định khởi tố vụ án, bắt đầu điều tra 7 đối tượng liên quan đến hành vi lừa đảo và hối lộ trên không gian mạng. Các đối tượng đã sử dụng chiêu trò "tặng" thực phẩm chức năng cho bệnh nhân để chiếm đoạt tài sản của khoảng 3.000 người dân trên toàn quốc, đặc biệt là người lớn tuổi có tiền sử mắc các bệnh xương khớp và tiểu đường.

Dự đoán trong tương lai, tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản, đặc biệt trên internet, sẽ tiếp tục phức tạp và gia tăng với những thủ đoạn ngày càng tinh vi.

Vì vậy, cách giải quyết căn bản và bền vững nhất để "phòng tránh bệnh" là tăng cường sức đề kháng của người dân trước các thông tin xấu độc và lừa đảo trên mạng.

Các cơ quan có thẩm quyền đã tăng cường việc khuyến cáo người dân về các phương pháp và kỹ thuật của tội phạm; tăng cường lực lượng để nắm bắt tình hình, phát hiện, chống đối, và xử lý tội phạm. Để ngăn chặn, cơ quan Công an khuyến nghị người dân cần thường xuyên kiểm tra và cập nhật các tính năng bảo mật và quyền riêng tư trên các tài khoản xã hội. Không chia sẻ thông tin cá nhân trên mạng xã hội, và tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân, số thẻ ngân hàng, mã OTP, hoặc chuyển tiền cho những người chưa được xác thực. Các cơ quan nhà nước sẽ không liên lạc với người dân hoặc những người vi phạm qua điện thoại, mạng xã hội hoặc yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mã OTP...

Bộ Công an đã họp làm việc với Bộ Thông tin và Truyền thông, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về việc nâng cao chất lượng xác định thông tin tài khoản điện thoại và ngân hàng. Mục tiêu là làm sạch toàn bộ cơ sở dữ liệu tài khoản ngân hàng và yêu cầu tất cả tài khoản ngân hàng phải được đăng ký dưới tên chủ sở hữu chính.

Đồng thời, Bộ Công an tiếp tục tăng cường hợp tác về tư pháp quốc tế và cung cấp hỗ trợ tư pháp cho các quốc gia khác trong việc xử lý tội phạm sử dụng công nghệ cao và máy chủ đặt ở nước ngoài.

Elon Musk đang gặp phải chỉ trích dữ dội từ khách hàng Tesla vì cáo buộc lừa đảo.