Lịch sử nhà nước và pháp luật là gì? Tổng quan về môn học?

1. Lịch sử nhà nước và pháp luật là gì?

– Lịch sử nhà nước và pháp luật là lĩnh vực nghiên cứu về quá trình hình thành, tồn tại và phát triển của một nhà nước từ thời cổ đại cho đến hiện tại.

– Lịch sử nhà nước và pháp luật mang ý nghĩa của quá trình hình thành và phát triển của hệ thống quyền lực của giai cấp thống trị trong xã hội và các quy định chung mà tất cả thành viên xã hội phải tuân thủ, được ban hành và thi hành bởi Nhà nước với sức mạnh của giai cấp đó. Đó là sức mạnh pháp luật. Tuy nhiên, quan điểm và hệ thống pháp luật trong từng giai đoạn sẽ được nghiên cứu từ các góc độ khác nhau phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội.

– Môn học lịch sử nhà nước và pháp luật là một phần cơ bản trong chương trình đào tạo cử nhân. Đây là nền tảng để nghiên cứu khoa học về pháp luật Việt Nam ở các cấp độ cao hơn.

2. Tổng quan môn học lịch sử nhà nước và pháp luật:

2.1. Mục tiêu môn học:

– mang lại cái nhìn tổng quan về quá trình hình thành và tồn tại của nhà nước và pháp luật Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử.

- Hiểu rõ về quy luật diễn biến và phát triển lịch sử của Việt Nam qua từng giai đoạn; nhận thức về các đặc điểm cơ bản của pháp luật trong mỗi giai đoạn, đặc biệt là pháp luật thời Lê Sơ (được coi là đỉnh cao của pháp luật thời phong kiến độc lập tự chủ).

- Tóm lại, lịch sử của nhà nước và pháp luật là một hệ thống tri thức về các quy luật phát sinh và phát triển đặc thù, những biểu hiện cơ bản của nhà nước và pháp luật trong quá khứ và hiện tại.

2.2. Đối tượng môn học:

– Xác định phạm vi nghiên cứu lịch sử nhà nước và pháp luật là việc đặt ra các vấn đề mà lĩnh vực này tập trung khảo cứu. Điều này cũng giúp phân biệt lĩnh vực này với các ngành khoa học pháp lý khác.

– Lĩnh vực này nghiên cứu và khảo sát sự phát triển của nhà nước và pháp luật theo quan điểm lịch sử, tập trung vào từng giai đoạn và sự kiện lịch sử từ thời cổ đại đến hiện đại, một cách khách quan. Nghiên cứu diễn ra trên đất Việt Nam để có thể phân tích và giải thích. Trong đó, hai quan hệ chính được tập trung là:

- Tổ chức nhà nước ở Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn khác nhau từ thời nhà nước Văn Lang-Âu Lạc, thời kỳ phong kiến Trung Quốc, thời kỳ phong kiến Việt Nam (938-1884), Nhà nước Ngô, Đinh, Tiền Lê, thời kỳ quân chủ tập quyền của nhà Lê, thời kỳ nội chiến phân liệt, nhà nước triều đại nguyên thủy chế độ quân chủ chuyên chế của triều đình Nguyễn, thời kỳ Pháp thuộc (Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ), nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, thời kỳ chống Mỹ, nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thời kỳ bao cấp, và thời kỳ đổi mới (từ năm 1986 đến nay).

- Pháp luật và các bộ luật cơ bản ở Việt Nam đã phù hợp với các hình thức nhà nước trong từng giai đoạn tương ứng.

– Sự tương đồng, sự khác biệt và quy luật vận động của nhà nước và pháp luật ở Việt Nam.

2.3. Phương pháp nghiên cứu môn học:

– Phương pháp nghiên cứu là những nguyên tắc và cách thức hoạt động khoa học nhằm đạt tới chân lý khách quan dựa trên cơ sở của sự chứng minh khoa. Để làm rõ bản chất của nhà nước và pháp luật, chúng ta cần tiếp cận từ quan điểm lịch sử và liên kết chúng với các giai đoạn lịch sử cụ thể. Theo V. Lênin, "Trong khoa học, mỗi vấn đề phải được xem xét dưới góc độ một hiện tượng lịch sử đã xuất hiện, qua những giai đoạn phát triển chủ yếu và đứng trên quan điểm sự phát triển đó để hiểu hiện tượng đó đã trở thành như thế nào ngày nay." Phương pháp luận của lịch sử nhà nước và pháp luật đó là:

- Phương pháp nghiên cứu trong lĩnh vực lịch sử có thể được chia thành hai hướng tiếp cận: truyền thống và phi truyền thống. Trong truyền thống, chúng ta có thể dùng các triết học như Mác và quan điểm duy vật biện chứng, quan điểm duy vật lịch sử và phép biện chứng duy vật. Ngoài ra, ta cũng có thể kết hợp với quan điểm và tư tưởng của Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước và pháp luật.

- Phương pháp phân tích - tổng hợp là phương pháp chủ yếu trong quá trình nghiên cứu lịch sử nhà nước và pháp luật. Phân tích có nghĩa là tách biệt cái tổng thể hoặc phức tạp thành các bộ phận, các mặt hoặc các yếu tố đơn giản hơn để nghiên cứu và làm rõ vấn đề. Tổng hợp là quá trình kết hợp lại các bộ phận và yếu tố đã phân tích để chỉ ra mối quan hệ giữa chúng, nhằm khái quát hóa các vấn đề.

Phương pháp trừu tượng khoa học là tư duy dựa trên việc phân biệt cái chung và cái riêng. Bằng việc áp dụng phương pháp này, chúng ta có thể vượt qua các hiện tượng bên ngoài và ngẫu nhiên để tìm đến những đặc trưng chung và bản chất tổng quát.

Phương pháp so sánh là quá trình nghiên cứu các hiện tượng xã hội và luật pháp tồn tại trong lịch sử, đồng thời phân tích các nguyên nhân gây ra sự đồng nhất và khác biệt đối với một vấn đề.

2.4. Nội dung nghiên cứu lịch sử nhà nước và pháp luật:

– Chương I. Sự hình thành của nhà nước đầu tiên tại Việt Nam – Nhà nước Văn Lang – Âu Lạc

– Chương II. Nhà nước và hệ thống pháp luật trong giai đoạn của cuộc đấu tranh chống lại sự đồng hóa của thực dân Trung Quốc

- Chương III. Các vấn đề chung liên quan đến nhà nước và pháp luật trong thời kỳ phong kiến

- Chương IV. Nhà nước và pháp luật trong giai đoạn củng cố độc lập dân tộc và thiết lập sơ bộ chính quyền trung ương của Ngô, Đinh, Tiền Lê

– Chương 5: Vai trò của nhà nước và hệ thống pháp luật trong quá trình tăng cường và phát triển chế độ trung ương quyền của các triều đại Lý, Trần, Hồ.

– Chương 6: Sự ra đời và đặc điểm của chế độ nhà nước phong kiến tập quyền dưới thời vua Lê sơ và thế kỷ XV đầu thế kỷ XVI.

– Chương VII. Vai trò của chính quyền trong thời kỳ nội chiến phân chia

– Chương VIII. Hệ thống pháp luật từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII, bao gồm Bộ Luật chính quyền và Bộ Luật tốt điều lệ từ thiện

– Chương IX. Nhà nước và pháp luật trong nền quân chủ chuyên chế triều Nguyễn

– Chương X. Chính quyền

- Chương XI. Nhận định tổng quan về chế độ cai trị và luật pháp trong thời kỳ Pháp thuộc.

- Chương XII. Cuộc cách mạng tháng Tám và quá trình hình thành của Nhà nước Dân chủ Cộng hòa Việt Nam, cùng với sự phát triển của pháp luật trong thời kỳ đấu tranh chống lại thực dân Pháp.

- Chương XIV. Khởi đầu của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1976), Vai trò của Nhà nước và pháp luật trong cơ chế tập trung và bao cấp (1975 – 1986).

- Chương XV. Nhà nước và pháp luật trong thời kỳ đổi mới (Tổng quan về quá trình đổi mới và quan điểm đổi mới về nhà nước và pháp luật; Thực tiễn xây dựng Nhà nước và pháp luật trong thời kỳ đổi mới).

– Sách Giáo trình Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam tại Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb Hồng Đức năm 2013 do tác giả Nguyễn Thị Thương Huyền (Chủ biên).

3. Tài liệu tham khảo lịch sử nhà nước và pháp luật:

– Cuốn Sơ thảo lịch sử nhà nước và pháp quyền Việt Nam (từ nguồn gốc đến thế kỷ XIX), xuất bản tại Nhà xuất bản (Nxb) Khoa học Xã hội, Hà Nội, năm 1968 của tác giả Đinh Gia Trinh.

- Bản nội dung cần

- Cổ luật Việt Nam và Tư pháp sử, Quyển thứ nhất, Tập nhất, của tác giả Vũ Văn Mẫu, được xuất bản tại Sài Gòn vào năm 1973.

- Pháp chế sử của tác giả Vũ Quốc Thông, được xuất bản tại Sài Gòn vào năm 1974; Sơ thảo lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam từ Cách mạng Tháng Tám đến nay, của Viện Luật học, được xuất bản tại Hà Nội vào năm 1983, tại Nhà xuất bản Khoa học Xã hội.

- Sách "Lịch sử Nhà nước và pháp luật Việt Nam: Từ nguồn gốc đến trước Cách mạng tháng Tám 1945" được tái bản năm 1993 sau khi được xuất bản lần đầu bởi Nxb Khoa học Xã hội vào năm 1990.

- Tác phẩm "Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam hiện đại (Thời kỳ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945)" là quyển sách do tác giả Vũ Thị Phụng, từ Khoa Luật, Đại học Tổng hợp xuất bản vào năm 1991.

4. Ý nghĩa môn học lịch sử nhà nước và pháp luật:

– Nắm được những thành tựu và nhược điểm trong lịch sử pháp luật của Việt Nam qua các giai đoạn từ thời Văn Lang – Âu Lạc, giai đoạn đấu tranh chống đồng hóa của phong kiến Trung Hoa (179 TCN – 938); nhà nước và pháp luật phong kiến Đại Việt (thế kỷ X – giữa thế kỷ XIX), chính quyền và luật lệ thời Pháp thuộc (1858-1945); Nhà nước và pháp luật từ cách mạng tháng Tám 1945 đến nay. Từ đó có cái nhìn tổng quan về quá trình phát triển của quốc gia.

– Sử dụng kinh nghiệm thu được để xây dựng và hoàn thiện hệ thống nhà nước và pháp luật hiện nay tại Việt Nam.

– Nhận thức được quy luật vận động và xu hướng phát triển cả về các vấn đề nhà nước và pháp luật.

– Dễ dàng tiếp cận với các môn học chuyên ngành khoa học pháp lý và các ứng dụng khác của lĩnh vực này.