Những rủi ro của việc sử dụng quá liều Paracetamol: Hiểu rõ tác dụng phụ và nguy hiểm ngộ độc

Tác giả bài viết

Bác sĩ Nguyễn Quang Hiếu

Bác sĩ khoa Ngoại - Phòng khám Đa Khoa Quốc tế Yersin, TP.HCM

Kinh nghiệm làm việc:

2015 - 1/2016: Bác sĩ phòng khám Đa khoa Minh Quang, Biên Hòa.

1/2016 - 10/2018: Bác sĩ khoa Ngoại Tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Long Thành.

10/2018 - 10/2019: Tôi tham gia lớp Sơ bộ Ngoại tổng quát tại Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.

Có hai loại thuốc hạ sốt, giảm đau đầu tiên được phát minh là acetanilid vào năm 1886 và phenacetin vào năm 1887. Paracetamol được tổng hợp lần đầu vào năm 1878 bởi Harmon Northrop Morse, nhưng nó đã bị bỏ quên tới tận 15 năm sau đó. Một cách tình cờ, Paracetamol được phát hiện trong nước tiểu của những bệnh nhân sử dụng Phenacetin. Tuy nhiên, Paracetamol tiếp tục bị lãng quên cho tới khi nghiên cứu về dược tính của nó được tiến hành vào năm 1948, khi nó được coi là một lựa chọn tốt hơn và có ít tác dụng phụ hơn so với Phenacetin và Acetanilid. Chính vì thế, Paracetamol đã được chính thức sử dụng trong lĩnh vực Y học. Bayer là một trong những công ty dược phẩm hàng đầu đã đóng góp lớn trong việc phổ biến Paracetamol. Từ đó đến nay, Paracetamol đã trở thành một loại thuốc phổ biến và được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới.

1. Tác dụng của Paracetamol

Công thức hóa học của Paracetamol

Có nhiều cách sử dụng Paracetamol như uống, đặt hậu môn và truyền tĩnh mạch để dược chất có thể được hấp thụ vào máu và chuyển hoá tại gan. Cho đến nay, ta chỉ biết về các tính chất cơ bản của Paracetamol, nhưng vẫn chưa hiểu rõ hơn về nó.

Tùy thuộc vào cách sử dụng, Paracetamol có thể có hiệu quả sau khoảng từ 30 phút đến 2 giờ, và tác dụng kéo dài trong khoảng 4 giờ trước khi bị loại bỏ và thải ra khoi cơ thể.

Có một số tương tác thuốc cần lưu ý khi sử dụng Paracetamol. Hãy thảo luận với bác sĩ hoặc nhà dược về mọi loại thuốc bạn đang dùng hoặc sẽ dùng trước khi sử dụng Paracetamol.

Việc sử dụng Paracetamol trong thời gian dài sẽ nhẹ nhàng tăng tác dụng của các chất kháng đông như Coumarin và Indandion. Vì vậy, những bệnh nhân đang sử dụng thuốc kháng đông (như bệnh tăng huyết áp, tim mạch, bệnh thận mạn...) cần chú ý.

Nếu sử dụng liều cao hoặc kết hợp với các loại thuốc giảm sốt khác (như ibuprofen hoặc aspirin), Paracetamol có thể gây tác dụng hạ thân nhiệt.

Thuốc có tác dụng chuyển hóa tại gan, gây ra tăng men gan nếu sử dụng ở liều cao hoặc sử dụng lâu ngày. Do đó, khi sử dụng thuốc cần lưu ý nếu sử dụng đồng thời với các thuốc có tác dụng chuyển hóa tại gan khác. Cần đặc biệt lưu ý với những người bị viêm gan, đang sử dụng thuốc kháng lao, xơ gan hoặc các thuốc có tác dụng chuyển hóa tại gan khác.

3. Các tác dụng phụ

Hiện tại, mặc dù Paracetamol được coi là an toàn, nhưng vẫn có một số tác dụng phụ không mong muốn như sau:

• Sử dụng Paracetamol với liều cao liên tục trong nhiều ngày (trên 2.000mg/ngày) có thể gây tác động tiêu cực đến niêm mạc dạ dày.

• Xảy ra hiện tượng dị ứng và phát ban trên toàn cơ thể. Thường thấy phát ban lan rộng, và có thể gây loét vết phát ban. Một số trường hợp dị ứng có thể làm giảm số lượng bạch cầu trung tính, tiểu cầu hoặc hồng cầu.

Hội chứng redskin - phát ban trên da của những người bị tác dụng phụ từ Paracetamol

Gần đây, đã có rất nhiều trường hợp sử dụng quá mức Paracetamol gây ra sự trầm trọng trong cơ thể. Vào lúc 10 giờ sáng ngày 16/2, bệnh viện Đa khoa Khu vực Cẩm Phả đã tiếp nhận bệnh nhân Đ. (nam, 16 tuổi, trú tại phường Cửa Ông, TP Cẩm Phả, Quảng Ninh) khi anh ấy nhập viện trong trạng thái rất mệt mỏi, đau đầu, chóng mặt, buồn nôn và đau ở vùng bụng trên.

Gia đình cho biết rằng trong vòng 3 ngày qua, bệnh nhân đã cảm thấy đau đầu và đã tiếp tục uống 15 viên Paracetamol (mỗi viên có hàm lượng 500mg) liên tục trong một thời gian ngắn để giảm đi cơn đau.

Sau khi thăm khám và tiến hành các xét nghiệm cần thiết, bác sĩ đã chẩn đoán được nguyên nhân ngộ độc Paracetamol của bệnh nhân là do uống quá liều.

Cách đây 4 tháng, Bệnh viện Nhi Thanh Hóa đã tiếp nhận và điều trị thành công một trường hợp ngộ độc Paracetamol do gia đình sử dụng thuốc hạ sốt tự ý tại nhà. Bệnh nhi đã được chuyên gia giải độc và hỗ trợ gan. Sau 8 ngày điều trị và chăm sóc tích cực, tình trạng sức khỏe của bệnh nhi đã ổn định và sau đó được theo dõi tại nhà.

Bệnh nhi bị ngộ độc Paracetamol. Ảnh: BVCC

4. Độc tính

Mặc dù đã trở thành một loại thuốc phổ biến, thế nhưng khi sử dụng quá liều, nó có thể gây ra tác động độc hại và gây tử vong.

Khi dùng với liều cao (trên 4000mg/ngày đối với bệnh nhân có bệnh về gan hoặc hơn 150mg/kg cân nặng), sẽ xuất hiện những triệu chứng gây tổn thương tế bào gan trong vòng 24 giờ, dẫn đến suy gan và tử vong.

Biểu hiện ngộ độc Paracetamol

• Buồn nôn, nôn, đau bụng sau 2-3h sau khi dùng quá liều Paracetamol.

• Một hiện tượng là Hồng cầu không thể hấp thụ đủ oxy (gồm Met-hemoglobin và một ít Suf-hemoglobin) gây ra các triệu chứng như da và niêm mạc trở nên xanh tím.

• Ban đầu, người bị ảnh hưởng sẽ cảm thấy mệt mỏi và lo lắng, sau đó sẽ mắc phải viêm gan, mất ý thức gan, sốc, suy kiệt, suy tuần hoàn, suy giảm sự lưu thông máu, mất ý thức và tử vong.

Với sự không bị hạn chế ở các quốc gia, paracetamol trở thành một trong những loại thuốc dễ mua nhất, đồng thời cũng là nguyên nhân hàng đầu gây tự tử ở các nước Âu-Mỹ.

Mặc dù paracetamol là một loại thuốc rất phổ biến và có nhiều tác dụng lợi ích, tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần phải cẩn trọng. Đặc biệt, gia đình nên có một tủ thuốc riêng, đặt ở nơi cao, xa tầm tay của trẻ em. Người lớn tuổi cũng cần chú ý theo dõi lượng và liều thuốc, tránh sử dụng quá liều. Dùng quá liều bất kỳ loại thuốc nào đều có thể gây hại, tuy nhiên, khi sử dụng đúng liều, đúng cho chứng bệnh thì đó chính là sự cứu cánh khi mắc bệnh.