Tổ chức Hội đồng nhân dân cấp xã là gì? Đặc điểm?

1. Khái niệm Tổ chức Hội đồng nhân dân cấp xã: 

+ Khoa học tổ chức và quản lý định nghĩa tổ chức dưới góc nhìn hẹp là "sự nhóm hợp của con người nhằm thực hiện một nhiệm vụ chung hoặc đạt được mục tiêu xác định của tập thể đó". Quan điểm về tổ chức theo Khoa học tổ chức và quản lý chia sẻ nhiều đặc điểm tương đồng với Luật học và Quản trị công, vì cả ba đều xác định tổ chức là thuộc về con người và mối quan hệ giữa con người trong xã hội. Vì là một tổ chức của con người, hoạt động chung là một yếu tố quan trọng không thể thiếu và mục tiêu của tổ chức cũng có vai trò quan trọng. Một cách định nghĩa khác của tổ chức là "một đơn vị xã hội được lập ra và điều hành một cách tự ý thức và có phạm vi hoạt động rõ ràng, nhằm đạt được một hoặc nhiều mục tiêu chung của tổ chức đó". Điểm mới và quan trọng của quan niệm này là nhấn mạnh về phạm vi hoạt động của tổ chức, mà phụ thuộc vào các yếu tố chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, cơ cấu và nguồn lực của tổ chức. Đây là những yếu tố quan trọng đối với tổ chức.

Theo Từ điển Tiếng Việt: "Tổ chức" có nghĩa là tiến hành cải thiện, sắp xếp công việc, ủy quyền và phân phối tài nguyên của tổ chức sao cho chúng có đóng góp tích cực và hiệu quả nhất vào nhiệm vụ và mục tiêu chung của chủ thể. Tổ chức bao gồm việc cơ cấu tổ chức và việc tổ chức quy trình hoạt động. Cơ cấu tổ chức được hiểu là các thành phần của chủ thể được hướng đến việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của chủ thể. Tổ chức quy trình hoạt động được hiểu là quá trình triển khai và thực hiện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của chủ thể trong thực tế.

Dựa trên cách hiểu trên về tổ chức, tổ chức của HĐND cấp xã là quá trình hình thành HĐND cấp xã, từ việc thông qua việc bầu các đại biểu cho HĐND cấp xã, đảm bảo các tiêu chuẩn, cho đến việc hình thành các cơ quan và chủ thể bên trong tạo thành HĐND cấp xã, bao gồm: HĐND cấp xã, các Ban của HĐND cấp xã và Thường trực HĐND cấp xã. Việc tổ chức HĐND cấp xã cũng bao gồm quy định nhiệm vụ và quyền hạn cho HĐND cấp xã, đại biểu HĐND cấp xã, Thường trực HĐND cấp xã, các thành viên thường trực, các Ban của HĐND cấp xã và cách thức thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND cấp xã cũng như các cơ quan và chủ thể tạo thành HĐND cấp xã. Mối quan hệ giữa đại biểu HĐND, Thường trực HĐND, thành viên TTHĐND các Ban của HĐND cấp xã với nhau, cũng như quan hệ giữa HĐND cấp xã với các cơ quan nhà nước cấp trên và UBND cấp xã. Việc sắp xếp, bố trí, phân công cán bộ cho từng cơ quan và công việc cụ thể, ủy quyền và phân phối tài nguyên cho HĐND nhằm đảm bảo cho HĐND thực hiện đúng chức năng và nhiệm vụ theo quy định của pháp luật.

Như vậy, có thể hiểu: Tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp xã là việc hình thành, quy định nhiệm vụ và quyền hạn cho Hội đồng nhân dân cấp xã, Hội đồng nhân dân cấp xã thường trực, các Ban của Hội đồng nhân dân cấp xã, thiết lập quan hệ với nhau và với các cơ quan nhà nước cấp trên.

Việc tổ chức của Hội đồng nhân dân xã nói chung và các cơ quan, thành viên trong Hội đồng nhân dân xã, bất kể mô hình tổ chức nào, đều phải tuân thủ Hiến pháp và pháp luật; thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ; việc tổ chức đó phải đảm bảo tính hiện đại, minh bạch theo thực tế khách quan, hướng đến phục vụ Nhân dân và chịu sự giám sát của Nhân dân, đồng thời bảo đảm Hội đồng nhân dân xã thực hiện tốt nhiệm vụ và quyền hạn của mình. Việc tổ chức đó phải làm cho Hội đồng nhân dân xã thật sự trở thành cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân trong xã. Đây là hoạt động có ý thức, mục tiêu và phạm vi rõ ràng, được điều chỉnh bởi pháp luật. Khi Hội đồng nhân dân xã được tổ chức chặt chẽ, khoa học và tuân theo các quy định pháp luật, phù hợp với thực tế khách quan, sẽ là động lực để Hội đồng nhân dân xã hoàn thành tốt các chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình.

2. Đặc điểm về tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp xã: 

Một điểm đáng lưu ý về cơ cấu xã hội của HĐND cấp xã là thành phần của nó:

Thành viên HĐND cấp xã bao gồm những người đến từ các tầng lớp, giai cấp, ngành nghề và tôn giáo khác nhau trong xã hội. Họ được chọn thông qua các hoạt động thương lượng, giới thiệu và đưa vào danh sách bầu cử, sau đó được cử tri địa phương trực tiếp lựa chọn theo các nguyên tắc cơ bản như phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín. Nhờ vậy, cơ cấu xã hội của HĐND cấp xã trở nên đa dạng, với sự đại diện đầy đủ của các thành phần xã hội ở địa phương.

Mang tính chất đại diện cho ý chí và nguyện vọng của người dân, đa dạng thành phần xã hội là một yếu tố quan trọng để đảm bảo chức năng của HĐND cấp xã. Tuy nhiên, việc có nhiều cấu trúc xã hội khác nhau có thể gây trở ngại cho quá trình thống nhất quyết định liên quan đến lợi ích của các nhóm dân cư địa phương. Đặc biệt, ở vùng nông thôn, tính đồng cộng đồng và truyền thống gia đình rất mạnh, mang đặc trưng riêng của từng thôn xóm, dòng họ. Ngoài lợi ích chung, mỗi thôn xóm, dòng họ đều có lợi ích riêng, và các đại biểu của HĐND có thể tranh đấu để bảo vệ lợi ích cộng đồng của mình trong quá trình bàn thảo quyết định HĐND, gây "thiên lệch" trong hoạt động kiểm tra, giám sát, và phản ánh ý kiến của cử tri.

Một vấn đề khác là mức độ gần gũi với người dân.

CQĐP cấp xã có tính chất gần dân hơn, tương tác trực tiếp với từng cá nhân dân, là điểm gắn kết giữa chính quyền và Nhân dân, đóng vai trò là cầu nối truyền đạt các đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước đến Nhân dân. Với vai trò là cơ quan quyền lực, tổ chức đại diện và bảo vệ quyền lợi của Nhân dân, đại biểu HĐND cấp xã cần hiểu rõ ý kiến và lắng nghe mong muốn của Nhân dân, coi đó là nhiệm vụ và trách nhiệm của đại biểu dân cử. Chỉ thông qua việc tiếp xúc và gần gũi với Nhân dân, quan điểm dân là gốc mới có thể hiện thực hóa, đây là một bài học quan trọng trong quá trình cách mạng Việt Nam được Đại hội XIII của Đảng mạnh mẽ khẳng định. Bằng cách tiếp cận và gần gũi với Nhân dân, kỳ vọng và mong đợi của các tầng lớp Nhân dân mới có thể được thúc đẩy trong đường lối chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước, nhằm xây dựng một nhà nước thực sự thuộc về dân, dành cho dân và vì dân.

Nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND cấp xã đơn giản và hạn chế hơn so với HĐND cấp huyện và HĐND cấp tỉnh, và nó liên quan mật thiết đến cuộc sống hàng ngày của người dân địa phương.

Trong hệ thống các cơ quan quyền lực của nhà nước ở địa phương, HĐND cấp xã là cơ quan quyền lực nhà nước thấp nhất, với HĐND cấp huyện nằm ở mức trung bình và HĐND cấp tỉnh là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Do đó, HĐND cấp xã là cơ quan cuối cùng gần dân nhất, tiếp xúc với dân số đông nhất nên có khả năng hiểu biết tâm tư nguyện vọng và dễ dàng giao tiếp ở mức cao hơn. Từ đó, HĐND cấp xã có trách nhiệm triển khai và thực hiện các nguyên tắc, cương lĩnh, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước, và các quyết định của các cơ quan nhà nước ở cấp trên đến với người dân địa phương, và biểu hiện qua việc thực hiện các nhiệm vụ cụ thể. HĐND cấp xã tổ chức đơn giản hơn so với HĐND tỉnh và HĐND huyện, với số lượng đại biểu ít hơn, trình độ chuyên môn và trình độ lý luận chính trị cũng thấp hơn, độ chuyên nghiệp còn hạn chế, và thiếu các kỹ năng cơ bản của các đại biểu. Chế độ chính sách dành cho đại biểu HĐND cấp xã cũng thấp nhất so với các đại biểu dân cử khác, và cơ cấu đại biểu của HĐND cấp xã thường có nhiều biến động sau mỗi kỳ đại hội, với tỷ lệ đại biểu tái cử thấp hơn so với HĐND cấp tỉnh và cấp huyện.

Cơ cấu tổ chức của HĐND cấp xã đơn giản hơn so với HĐND cấp tỉnh và cấp huyện, chỉ gồm Chủ tịch và Phó Chủ tịch HĐND cấp xã. Trong đó, chỉ có Phó Chủ tịch HĐND cấp xã là đại biểu hoạt động chuyên trách. Ngoài Thường trực, HĐND cấp xã còn có hai Ban (Ban pháp chế và Ban kinh tế – xã hội), không tổ chức tổ đại biểu và không có bộ phận giúp việc riêng. Trong khi đó, HĐND cấp tỉnh có bốn Ban và HĐND cấp huyện có thể có ba Ban. Tổ chức đơn giản của HĐND cấp xã phụ thuộc vào nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và số lượng đại biểu, thành viên Thường trực, Ban phải phù hợp với số lượng nhiệm vụ và tính chất của chúng. Đặc điểm tổ chức này không có ở HĐND cấp tỉnh và HĐND cấp huyện.

Hiện nay, tổ chức của HĐND cấp xã trùng lặp với HĐND tỉnh và HĐND huyện, không khoa học và hợp lý. Mặc dù HĐND cấp xã có nhiệm vụ, quyền hạn khác với HĐND cấp tỉnh, HĐND cấp huyện, nhưng nó lại là cơ quan quyền lực nhỏ nhất trong hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước. HĐND cấp xã nằm tại các xã, phường, thị trấn trực tiếp tiếp xúc với Nhân dân và là cầu nối giữa chính quyền và Nhân dân. Vì vậy, HĐND cấp xã cần có các quy định riêng trong tổ chức của mình.