Hội đồng nhân dân cấp xã là gì? Vị trí, vai trò của HĐND cấp xã?
Hội đồng nhân dân cấp xã là cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân tại xã, phường, thị trấn Nó có vị trí quyền lực trong hệ thống chính quyền địa phương và chịu trách nhiệm trước nhân dân và chính quyền cấp trên
1. Khái niệm Hội đồng nhân dân cấp xã:
The given content fragment should be rewritten in Vietnamese as follows:1. Khái niệm Hội đồng nhân dân cấp xã:
Điều 110 của Hiến pháp năm 2013 quy định về cơ cấu và phân chia đơn vị hành chính tại nước ta như sau:– Nước được phân chia thành tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương;
- Tỉnh được chia thành huyện, thị xã và thành phố; thành phố trực thuộc trung ương được chia thành quận, huyện, thị xã và đơn vị hành chính tương đương.
- Huyện được chia thành xã và thị trấn; thị xã và thành phố thuộc tỉnh được chia thành phường và xã; quận được chia thành phường.
Theo Hiến pháp, hệ thống đơn vị hành chính của nhà nước Việt Nam được chia thành 4 cấp: Trung ương - Tỉnh - Huyện - Xã. Cấp xã, bao gồm chính quyền xã, phường, thị trấn, là cấp cơ sở quan trọng nhất trong hệ thống hành chính bốn cấp của nhà nước. Với số lượng lớn và đa dạng về tự nhiên, kinh tế - xã hội, chính quyền cấp xã gần gũi nhất với dân và trực tiếp tiếp xúc, nắm bắt và phản ánh ý kiến của dân. Chính quyền cấp xã có vai trò quan trọng trong tổ chức và tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, tăng cường quyền tự chủ của dân, khuyến khích sự phát triển kinh tế - xã hội và tổ chức cuộc sống của cộng đồng.
Theo Hiến pháp 2013, "CQĐP được tổ chức tại các đơn vị hành chính của nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Cấp CQĐP gồm có HĐND và UBND được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do luật quy định" (Điều 111, Khoản 2). Vì vậy, chính quyền cấp xã bao gồm HĐND cấp xã và UBND cấp xã. Trong đó, HĐND cấp xã đóng vai trò quan trọng trong bộ máy nhà nước nói chung và CQĐP nói riêng. Từ khi thành lập đất nước và ngay cả khi đối mặt với chiến tranh và chiếm đóng, Đảng, nhà nước và Nhân dân luôn coi trọng vai trò của HĐND cấp xã và không thể thiếu trong hệ thống CQĐP của nước ta.
Ngay sau khi Cách mạng tháng 8/1945 thành công, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 63/SL ngày 22/11/1945 để tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính ở mọi cấp. Ở Điều 1, Sắc lệnh quy định: "Để thực hiện chính quyền nhân dân địa phương trong Việt Nam, sẽ có hai cơ quan: Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính. Hội đồng nhân dân là cơ quan đại diện cho nhân dân, được bầu cử theo phương thức bỏ phiếu phổ thông và đầu phiếu trực tiếp ". Sắc lệnh cũng xác định: "Ở hai cấp xã và tỉnh, có Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính ở cấp huyện, và chỉ có Ủy ban hành chính ở kỳ". Do đó, trong văn bản pháp luật đầu tiên này, chỉ có quy định về vị trí, vai trò chung của Hội đồng nhân dân của mọi cấp, mà không có định nghĩa cụ thể về Hội đồng nhân dân. Theo đó, Hội đồng nhân dân, trong đó có Hội đồng nhân dân cấp xã, là cơ quan được nhân dân bầu ra, thuộc hệ thống chính quyền nhà nước thống nhất.
Sau Sắc lệnh số 63/1945, thiết chế Hội đồng nhân dân được tiếp tục quy định trong Hiến pháp 1946 và Luật tổ chức Chính quyền địa phương 1958, tuy nhiên các văn bản pháp luật này không làm rõ hơn về vai trò, tổ chức và quan hệ giữa Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính. Cho đến khi Hiến pháp năm 1959, Hội đồng nhân dân mới được định nghĩa lần đầu tiên tại Điều 80: "Hội đồng nhân dân của mọi cấp là cơ quan quyền lực nhà nước địa phương. Hội đồng nhân dân của mọi cấp được nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương", và định nghĩa này cũng được xác định tiếp trong Hiến pháp 1980 (Điều 114), Hiến pháp 1992 (Điều 119) và Hiến pháp 2013 (Điều 113).
Kế thừa từ các bản Hiến pháp trước, Điều 113 Hiến pháp năm 2013 tiếp tục khẳng định: "HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, do Nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên". Hiến pháp đã quy định rõ ràng, trực tiếp HĐND, trong đó có HĐND cấp xã là cơ quan đại diện cho 3 yếu tố quan trọng nhất của Nhân dân là: Ý chí của Nhân dân, nguyện vọng của Nhân dân và quyền làm chủ của Nhân dân. Để phù hợp với quy định của Hiến pháp, Điều 6 Luật Tổ chức CQĐP năm 2015 quy định: "HĐND gồm các đại biểu HĐND do cử tri ở địa phương bầu ra, là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên". Như vậy, Hiến pháp năm 2013 và Luật tổ chức CQĐP năm 2015 đã tiếp tục xác định vị trí, vai trò quan trọng của HĐND trong hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước và nhấn mạnh tính đại diện của HĐND trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Theo đó, HĐND các cấp nói chung và HĐND cấp xã nói riêng vừa là cơ quan quyền lực nhà nước tại địa phương vừa là cơ quan đại diện cho Nhân dân địa phương. Hai tính chất này liên kết chặt chẽ với nhau, tạo nên bản chất, vị trí và vai trò quan trọng của HĐND cấp xã.
Sự đại diện của HĐND cấp xã được thể hiện trong quá trình hình thành của nó, đó là lý do dẫn đến tính đại diện của HĐND xã với tư cách là cơ quan do Nhân dân trong xã trực tiếp bầu ra theo nguyên tắc phổ biến, công bằng, trực tiếp và bỏ phiếu kín để đại diện cho tiếng nói, tâm tư, nguyện vọng, quyền lợi của Nhân dân trong xã, phường, thị trấn.
Quyền lực nhà nước của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp xã được thể hiện thông qua việc cư dân trong xã, phường, thị trấn trực tiếp ủy quyền cho HĐND cấp xã để đại diện và thực hiện quyền lực của cư dân, đồng thời thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn được giao bởi các cơ quan nhà nước cấp trên để quyết định về các vấn đề quan trọng của xã trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục, y tế và chính quyền.
Tính quyền lực nhà nước của HĐND xã còn được thể hiện thông qua quyền giám sát theo quy định của pháp luật đối với hoạt động của Ủy ban nhân dân (UBND) xã và các tổ chức, cá nhân khác; cũng như giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật tại địa phương. Quyền giám sát của HĐND xã đồng thời phản ánh cả quyền lực nhà nước và quyền lực của cư dân trong xã đối với các hoạt động của nhà nước tại cấp xã.
Trên cơ sở kiến thức pháp lý và trong thực tế hoạt động quản lý, HĐND cấp xã được nhận diện từ nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, về bản chất, HĐND cấp xã đã được quy định trong Hiến pháp và Luật Tổ chức Cơ quan Đại diện Nhân dân cũng như dựa trên đặc thù của địa phương; có thể định nghĩa HĐND cấp xã như sau:
HĐND cấp xã là cơ quan của nhà nước có quyền lực tại địa phương, đại diện cho ý chí và nguyện vọng của cư dân trong xã, phường, thị trấn, đồng thời chịu trách nhiệm trước cư dân và chính quyền địa phương cấp trên.
2. Vị trí của Hội đồng nhân dân cấp xã:
Trong quá trình tồn tại và phát triển, HĐND cấp xã đã khẳng định vị trí, vai trò và trách nhiệm của mình. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, HĐND đã tỏ ra sâu sắc trong tính chất giai cấp và thực sự đại diện cho nhân dân, tạo niềm tin vững chắc về một chính quyền dân chủ, do dân tạo ra.Cùng với UBND cấp xã, HĐND cấp xã đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tổ chức bộ máy nhà nước Việt Nam.
Pháp luật Hiến pháp 2013 quy định rằng, chính quyền địa phương được tổ chức tại các đơn vị hành chính của nước Cộng hoà XHCN Việt Nam. Chính quyền địa phương bao gồm HĐND và UBND cùng cấp, được tổ chức phù hợp với đặc điểm của đô thị, nông thôn, hải đảo và các đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt theo quy định của pháp luật [Khoản 2 Điều 111]. Như vậy, chính quyền địa phương cấp xã là cấp cơ sở trong hệ thống hành chính của nhà nước hiện nay.
Chính quyền cấp cơ sở (cấp xã) bao gồm HĐND cấp xã thực hiện trực tiếp nhiệm vụ quản lý nhà nước trong tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội, an ninh và quốc phòng tại cơ sở. Chúng đảm bảo thực hiện chủ trương và chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, góp phần nâng cao mọi mặt đời sống của nhân dân. Sự trong sạch và hiệu quả của chính quyền cấp xã đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý nhà nước.
Nước cung cấp các dịch vụ công phục vụ nhân dân. Vì vậy, có thể nói HĐND cấp xã là cấp chính quyền gần dân và sâu sắc hiểu được tình hình thực tế ở địa phương, từ đó đưa ra quyết định các vấn đề của địa phương nhằm cải thiện cuộc sống vật chất của người dân và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
HĐND và UBND cấp xã là các bộ phận cấu thành hệ thống tổ chức chính quyền địa phương, và có các mối quan hệ theo cả chiều ngang và chiều dọc. Tùy thuộc vào các quan hệ này, HĐND và UBND xã có thể đóng vai trò là chủ thể hoặc khách thể trong việc quản lý nhà nước. Việc xác định đúng vị trí pháp lý của chính quyền xã trong các mối quan hệ là rất cần thiết, nhằm đảm bảo tính thống nhất và dân chủ trong tổ chức và điều hành, tránh sự chồng chéo, thiếu trách nhiệm hoặc lộng hành cục bộ trong việc quản lý.
– Hội đồng nhân dân cấp xã là cơ quan có quyền lực của nhà nước tại xã, phường, thị trấn.
Theo Luật Tổ chức cơ quan đại diện, lập pháp năm 2015, được nêu rõ rằng Hội đồng nhân dân cấp xã là cơ quan có quyền lực của nhà nước tại địa phương [37, Điều 6]. Nghĩa là Hội đồng nhân dân cấp xã được ủy quyền bởi nhân dân địa phương để thực hiện quyền lực nhà nước, thể hiện quyền tự chủ của nhân dân và thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của Hiến pháp và pháp luật, cũng như theo ủy quyền của cấp trên.
Quyền lực của HĐND xã được thể hiện chủ yếu qua chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn. HĐND xã không chỉ là một cơ quan tự quản địa phương, đại diện hay cơ quan tư vấn như trong thời kỳ phong kiến trước và hiện tại, mà còn đại diện cho quyền lực nhà nước của Nhân dân địa phương.
HĐND cấp xã có tính độc lập tương đối và thực hiện hai chức năng chính là quyết định và giám sát. Nhiệm vụ quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương theo quy định của luật và giám sát việc tuân thủ Hiến pháp, pháp luật địa phương, cũng như thực hiện nghị quyết của HĐND xã. HĐND cũng giám sát hoạt động của Thường trực HĐND, UBND cùng cấp và các Ban của HĐND cấp xã, cũng như giám sát văn bản quy phạm pháp luật của UBND cùng cấp.
Hội đồng nhân dân xã là cơ quan trực tiếp thiết lập cơ cấu hành chính ở xã, thực hiện các nhiệm vụ như bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các Uỷ viên Ủy ban nhân dân xã; huỷ bỏ một phần hoặc toàn bộ văn bản trái pháp luật của Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã.
Quyết định của Hội đồng nhân dân cấp xã có tính bắt buộc phổ quát đối với các cơ quan, tổ chức và công dân trên địa bàn xã, phường, thị trấn. Ủy ban nhân dân cấp xã do Hội đồng nhân dân cấp xã bầu là cơ quan điều hành của Hội đồng nhân dân cấp xã, là cơ quan hành chính ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân cấp xã và cơ quan nhà nước cấp trên.
– HĐND cấp xã là cơ quan đại diện dân cử, đại diện cho nhân dân tại các đơn vị hành chính cấp xã, phường, thị trấn.
HĐND cấp xã được thành lập bằng cách tổ chức bầu cử, nhằm lựa chọn đại biểu HĐND cấp xã bằng cách bỏ phiếu bí mật, trực tiếp và dân chủ. HĐND cấp xã thực hiện quyền lực nhà nước, đại diện cho ý chí của nhân dân và đưa ra các quyết định liên quan đến cuộc sống, kinh tế - xã hội của địa phương. HĐND cấp xã phải chịu trách nhiệm trước nhân dân và phản ánh ý kiến và nguyện vọng của nhân dân địa phương, do đó, mọi quyết định của HĐND cấp xã phải được thông qua dựa trên lợi ích của cộng đồng địa phương và phù hợp với quy định của các cơ quan nhà nước cấp trên và Trung ương.
3. Vai trò của Hội đồng nhân dân cấp xã:
Vai trò của HĐND cấp xã được thể hiện qua việc thực hiện chức năng và nhiệm vụ của cấp HĐND, bao gồm:Thứ nhất, HĐND cấp xã đảm nhiệm việc triển khai và thi hành chính sách, pháp luật của Nhà nước tại cơ sở. Đồng thời, HĐND chuyển đạt những ý kiến và đề xuất công tâm của người dân tại địa phương đến cơ quan Nhà nước cấp trên. HĐND cấp xã cũng truyền đạt các chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống của người dân. Dựa trên những điều này, UBND cấp xã cùng với chính quyền cấp trên sẽ đưa ra những giải pháp quyết liệt và đúng thời để giải quyết các vấn đề mà người dân phản ánh. Đồng thời, họ cũng tạo điều kiện để người dân tuân thủ chính sách và pháp luật, ổn định cuộc sống và xây dựng lòng tin, sự gắn bó giữa nhân dân và Nhà nước.
Thứ hai, Hội đồng nhân dân cấp xã thực hiện các quyết định của cơ quan nhà nước cấp trên. Dựa trên Hiến pháp, pháp luật và các hướng dẫn từ cấp trên, HĐND xã ban hành Nghị quyết nhằm phát triển kinh tế-xã hội và đảm bảo an ninh-quốc phòng tại địa phương, cũng như ổn định và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
Thứ ba, thông qua Nghị quyết có giá trị pháp lý tại địa phương, HĐND cấp xã là cơ quan quyền lực đảm bảo duy trì trật tự xã hội tại đơn vị hành chính tương ứng. Nghị quyết này là cơ sở pháp lý mà tất cả cá nhân và tổ chức sống trên địa bàn phải tuân thủ và thực hiện.
