Khái niệm và đặc điểm hoạt động của HĐND cấp xã

1. Khái niệm Hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã: 

Hoạt động là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng trong nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau, bao gồm cả lĩnh vực nghiên cứu về luật học. Từ điển Tiếng Việt định nghĩa "hoạt động" là sự vận động, sự cử động, thường có mục đích nhất định [49]. Theo quan điểm lý thuyết về hoạt động của A.N.Leontiev, hoạt động là một quá trình mà con người tác động vào đối tượng nhằm đạt được mục đích và thỏa mãn một nhu cầu nhất định, và kết quả của hoạt động là cách cụ thể hóa nhu cầu của chủ thể. Rõ ràng, mọi hoạt động đều được thực hiện theo kế hoạch và có ý đồ cụ thể. Trong quá trình hoạt động, cá nhân và tổ chức tổ chức các hoạt động thành một hệ thống, và linh hoạt lựa chọn và điều khiển các hoạt động phù hợp với đối tượng, hoàn cảnh và tình huống cụ thể.

Theo tâm lý học Mácxit, mọi hoạt động của con người đều có tính mục đích.

Con người hiểu được mục tiêu hoạt động của mình, từ đó xác định rõ chức năng, nhiệm vụ và động lực của hoạt động để đạt hiệu quả trong công việc. K.Marx cho rằng, hoạt động của con người là có mục tiêu và có ý thức; mục tiêu và ý thức này hoạt động như một quy luật, quyết định phương thức hoạt động và sự phụ thuộc vào ý chí con người. K.Marx viết: "Công việc yêu cầu sự tập trung lâu dài, và sự tập trung đó chỉ có thể đạt được thông qua một ý chí căng thẳng liên tục".

Các hoạt động của HĐND cấp xã đều có mục tiêu, nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND cấp xã, và có liên quan đến các đối tượng cụ thể. Các hoạt động của HĐND cấp xã rất đa dạng, bao gồm các cuộc họp, hoạt động của Hội đồng giám sát, hoạt động thực hiện các quyết định của HĐND cấp xã, v.v. Các hoạt động chủ yếu của HĐND cấp xã là tương tác với các cơ quan nhà nước cấp trên, Đảng ủy, UBND, Ub MTTQ cấp xã, dân và các chủ thể khác.

Các hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã cần tuân theo pháp luật và được điều chỉnh bởi pháp luật để đảm bảo hiệu quả. Hội đồng nhân dân cấp xã là trung tâm của hệ thống chính trị cấp xã, do đó, trong quá trình hoạt động, quan hệ với các cơ quan và tổ chức trong hệ thống chính trị ở xã, phường, thị trấn là quan trọng. Các quan hệ xã hội phát sinh từ hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã cần được điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật gồm các nhóm quan hệ xã hội sau:

- Nhóm quan hệ trong nội bộ hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã.

- Các mối quan hệ trong hoạt động của HĐND cấp xã và UBND cấp xã.

- Các mối quan hệ trong hoạt động của HĐND cấp xã với Đảng ủy cấp xã, UBMTTQ cấp xã và các tổ chức thành viên của UBMTTQ cấp xã và các cơ quan nhà nước cấp trên.

Nhóm quan hệ giữa HĐND cấp xã và tổ chức tự quản của Nhân dân có sự đại diện từ các cấp thôn, ấp, bản, làng, bun, sóc..., cũng như các hộ gia đình và công dân.

Vì vậy, ta có thể hiểu rằng hoạt động của HĐND cấp xã bao gồm quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình thông qua HĐND cấp xã, Thường trực HĐND cấp xã, các Ban của HĐND cấp xã và các đại biểu của HĐND cấp xã.

2. Đặc điểm về hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã: 

Một điểm mạnh của HĐND cấp xã chính là tính mở cùng với đại đa số các đại biểu không chuyên trách, và hoạt động theo hình thức hội nghị. Quy định rõ ràng rằng chỉ có Phó Chủ tịch HĐND cấp xã là đại biểu chuyên trách, trong khi Chủ tịch HĐND cấp xã và các Trưởng ban HĐND cấp xã đều có thể kiêm nhiệm. Điều này đồng nghĩa với việc phần lớn đại biểu HĐND cấp xã hoạt động không chuyên trách. Việc hoạt động không chuyên trách này dễ khiến cho vai trò và vị thế của các đại biểu trong HĐND bị lãng quên. Điều này thể hiện rằng chất lượng và hiệu quả của việc thực hiện chức năng và tổ chức các hoạt động của HĐND cấp xã chủ yếu phụ thuộc vào Chủ tịch và Phó Chủ tịch HĐND cấp xã. Do đó, việc lựa chọn và bổ nhiệm Chủ tịch HĐND cùng với Phó Chủ tịch HĐND cấp xã có vai trò cực kỳ quan trọng. Đồng thời, việc đào tạo và huấn luyện đại biểu HĐND cấp xã nên được thực hiện đều đặn hàng năm, không chỉ trong thời gian nhiệm kỳ.

HĐND cấp xã thường tổ chức 02 cuộc họp mỗi năm. Trong những cuộc họp này, HĐND thảo luận và đưa ra quyết định về các vấn đề trong phạm vi chức năng và quyền hạn của mình. Quyết định được đưa ra dựa trên đa số phiếu. Do đó, việc xây dựng sự đồng thuận cao trong các quyết định của HĐND cấp xã là vấn đề cần quan tâm và phát triển. Vì các đại biểu HĐND cấp xã đại diện cho các nhóm xã hội tại địa phương, với các lợi ích khác nhau nhưng vẫn có điểm chung. Với hình thức làm việc hội nghị và sự không chuyên trách của phần lớn đại biểu, mối liên hệ giữa các đại biểu HĐND cấp xã không được chặt chẽ và việc trao đổi thông tin giữa các đại biểu cũng ít diễn ra.

HĐND cấp xã có chức năng quyết định và giám sát tại địa phương. Tuy nhiên, các nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND cấp xã bị hạn chế hơn so với HĐND cấp tỉnh và HĐND cấp huyện. Điều này là do các cơ quan nhà nước ở mỗi cấp đều thực hiện nguyên tắc phân cấp và phân quyền. Các nhiệm vụ và quyền hạn của từng cấp chính quyền phụ thuộc vào năng lực của chủ thể được giao nhiệm vụ và thường thì năng lực của cơ quan nhà nước cấp trên sẽ hơn cơ quan nhà nước cấp dưới, do đó cơ quan nhà nước cấp trên sẽ được phân nhiều quyền hơn.

Trong hoạt động của HĐND cấp xã, có sự tham gia của Nhân dân trong các hoạt động của HĐND cấp xã, từ đó mở rộng dân chủ trực tiếp ở cơ sở. Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở đã quy định rõ việc thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm phát huy quyền làm chủ của Nhân dân thông qua việc thảo luận, tham gia ý kiến, quyết định, kiểm tra và giám sát các vấn đề ở cơ sở. Điều này là đặc trưng trong hoạt động của HĐND cấp xã, trong khi các quy định của pháp luật về HĐND cấp tỉnh và HĐND cấp huyện tập trung vào hình thức dân chủ đại diện. Do HĐND cấp tỉnh và HĐND cấp huyện không gần dân như HĐND cấp xã, nên không có những hình thức dân chủ trực tiếp đa dạng như HĐND cấp xã.

Bốn là, quá trình thực thi quyền lực, chức năng của HĐND cấp xã bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố nội và ngoại vi của hệ thống. Xét từ góc độ chính trị cấp xã, các yếu tố nội tác động và ảnh hưởng đến việc thực thi quyền lực, chức năng của HĐND cấp xã là Cấp ủy Đảng, UBND, Mặt trận Tổ quốc. Trong đó, Cấp ủy Đảng và UBND là những yếu tố tác động và ảnh hưởng trực tiếp, quyết định đến hiệu quả hoạt động của HĐND xã.

Hoạt động của HĐND cấp xã tương tự như hoạt động của HĐND cấp tỉnh, cấp huyện, bao gồm các mối quan hệ trong nội bộ của HĐND, giữa HĐND và UBND cùng cấp, và với các cơ quan nhà nước cấp trên, giữa HĐND và tổ chức Đảng, UBMTTQ, và các tổ chức thành viên với các cá nhân và tổ chức khác. Điều này được thực hiện thông qua việc tổ chức các kỳ họp, HĐGS, tiếp xúc cử tri, chất vấn và trả lời chất vấn. Ngoài ra, ngoài các mối quan hệ trong nội bộ HĐND cấp xã, HĐND cấp xã còn có quan hệ với các cơ quan, tổ chức và cá nhân khác, cũng như các tổ chức tự quản của nhân dân trong xã, phường, thị trấn như Tổ dân phố, thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc... Đây là đặc điểm độc đáo của hoạt động của HĐND cấp xã.

Các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền lực và chức năng của HĐND cấp xã bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội và các thành phần xã hội ở địa phương. Trong số này, cấu trúc xã hội dân cư, bản sắc và truyền thống văn hóa đều có tác động sâu sắc đến hoạt động của HĐND cấp xã. Những địa phương có kinh tế phát triển, truyền thống cách mạng sâu sắc và dân chủ cao, thường có điều kiện thuận lợi cho hoạt động của HĐND cấp xã. Tính cộng đồng trong làng xã và dòng họ đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ và trách nhiệm của các đại biểu.

Là một cấp chính quyền gần gũi với nhân dân, HĐND cấp xã đại diện trực tiếp cho ý chí, nguyện vọng và lợi ích của Nhân dân. Ngoài ra, nó còn là nơi tổ chức trực tiếp các hoạt động quản lý và điều hành công việc hành chính tại cơ sở, cũng như việc thi hành pháp luật. Vì vậy, chính quyền cấp xã cần được tổ chức một cách đặc biệt. Mô hình chính quyền cấp xã phải được xây dựng và quy định một cách đặc thù, khác biệt so với chính quyền cấp tỉnh và huyện.

Với cách tổ chức và hoạt động như vậy, việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của HĐND cấp xã cần phải mang ý nghĩa đặc biệt và không nên áp dụng quy định chung như hiện tại, giống như HĐND cấp tỉnh và HĐND cấp huyện.