Phim Barbie bị cấm chiếu vì chứa cảnh 'đường lưỡi bò': Bài học thú vị về yếu tố nhạy cảm trong điện ảnh

Phim điện ảnh Mỹ ‘Barbie’ lấy cảm hứng từ một búp bê nổi tiếng, nhưng không được phép phát hành tại Việt Nam do có một cảnh vi phạm về hình ảnh đường lưỡi bò.

“Bom tấn” mùa hè Barbie bị xoá bay trong vòng một nốt nhạc

Sáng hôm qua (ngày 3/7), ông Vi Kiến Thành, người đứng đầu Cục Điện ảnh, cho biết cơ quan chức năng đã ra lệnh cấm phát hành bộ phim Barbie của hãng Warner Bros. Bản xếp chi tiết "đường lưỡi bò" không hợp pháp là nguyên nhân chính (đường lưỡi bò được Trung Quốc tuyên bố là vùng biển của họ, bất chấp sự phản đối từ cộng đồng quốc tế). Quyết định cấm chiếu và phát hành phim này được Hội đồng Đánh giá và Phân loại phim Quốc gia đưa ra sau khi xem xét gần đây.

Trước đó, bộ phim Barbie được dự kiến sẽ được ra mắt tại Việt Nam vào ngày 21/7, điều này phù hợp với kế hoạch chiếu toàn cầu do Warner Bros. công bố. Hiện nay, poster và thông tin về phim này đã được gỡ sạch hoàn toàn khỏi các rạp trên toàn quốc.

Trước đây, khi nghe tin đồn về việc cấm chiếu bộ phim "Barbie", thông báo đã được đưa ra về việc lùi lịch chiếu của bộ phim trong gần một tuần. Tuy nhiên, sau đó, CGV - đơn vị phân phối và phát hành phim lớn nhất tại Việt Nam, đã không tiếp tục quảng bá về bộ phim này, khiến người ta nghi ngờ. Có nhiều người dự đoán rằng bộ phim có thể đã không qua được khâu thẩm định tại Việt Nam.

Và sự quyết định cấm chiếu từ hội đồng duyệt phim đã chấm dứt sự xôn xao này và đồng thời nhấn mạnh quan điểm của cơ quan quản lý trong việc loại bỏ các nội dung xuyên tạc sự thật, vi phạm pháp luật nói chung và vi phạm chủ quyền lãnh thổ Việt Nam nói riêng.

Barbie được dự đoán sẽ được đón nhận nồng nhiệt trong mùa Hè này, là một bộ phim triển vọng của năm. Với mức đầu tư kinh phí lên đến 100 triệu USD, tác phẩm này được lấy cảm hứng từ một món đồ chơi kinh điển và nổi tiếng trên toàn thế giới - búp bê Barbie. Với nữ minh tinh nổi tiếng Margot Robbie thể hiện vai trò trung tâm của nhân vật búp bê Barbie, khán giả sẽ được khám phá một thế giới đầy màu sắc từ búp bê nhựa này. Điều đặc biệt trong bộ phim của nữ đạo diễn Greta Gerwig là việc đưa Barbie và búp bê nam Ken (được đóng bởi Ryan Gosling) vào thế giới của những người sống thật và trải qua nhiều cuộc phiêu lưu kỳ lạ.

Bộ phim Barbie, do Greta Gerwig đạo diễn và viết kịch bản bởi đồng đạo diễn lâu năm Noah Baumbach. Ngoài Margot Robbie và Ryan Gosling, bộ phim còn quy tụ dàn diễn viên nổi tiếng như Will Ferrell, Issa Rae, Kate McKinnon, Simu Liu, Ncuti Gatwa và America Ferrera. Will Ferrell, người đảm nhận vai trò giám đốc điều hành của công ty đồ chơi Mattel - nhà sản xuất Barbie, đã tiết lộ rằng bộ phim này đã hoà nhập thông điệp về vai trò của phụ nữ trong xã hội.

Không chỉ riêng Barbie, rất nhiều phim điện ảnh khác cũng không qua ải kiểm duyệt

Ngay trước "Barbie", đã có nhiều bộ phim nước ngoài không được cấp phép cho ra mắt tại Việt Nam do chứa hình ảnh "đường lưỡi bò" vi phạm pháp luật. Gần đây, vào tháng 3/2022, bộ phim "Thợ săn cổ vật" (Uncharted) cũng bị cấm chiếu tại Việt Nam. Vào tháng 12/2019, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xử phạt nhà phát hành CGV 170 triệu đồng vì bộ phim hoạt hình "Abominable" (Everest: Người tuyết bé nhỏ) có chứa hình ảnh vi phạm "đường lưỡi bò". Bộ phim này đã được cấp phép và chiếu trong mười ngày trước khi phát hiện vi phạm và rút khỏi rạp. Một số nhân sự của Cục Điện ảnh cũng đã bị khiển trách vì đã duyệt phim này.

Vào đầu tháng 7/2021, Netflix Việt Nam đã loại bỏ sáu tập của series Pine Gap - một bộ phim về gián điệp - sau khi cơ quan chức năng phát hiện phim này chứa hình ảnh vi phạm pháp luật. Vào tháng 7/2020, bộ phim Gửi thời thanh xuân ấm áp của chúng ta (Put your head on my shoulder) bị phát hiện có hình ảnh bản đồ "đường lưỡi bò" trên biển Đông. Sau khi Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin Điện tử yêu cầu điều tra và loại bỏ những thông tin sai lệch liên quan đến chủ quyền của Việt Nam, Netflix đã cắt bỏ cảnh chứa hình ảnh vi phạm. Vào tháng 8/2020, bộ phim Bà ngoại trưởng (Madam Secretary) cũng vi phạm tương tự.

Nhìn nhận về các vấn đề mang yếu tố nhạy cảm thường thấy trong điện ảnh 

Trong thời gian gần đây, người hâm mộ điện ảnh Việt đã có cơ hội thú vị khi được chiêm ngưỡng nhiều bộ phim hấp dẫn từ các hãng đình đám Hollywood như Universal, Paramount, Warner Bros. cũng như từ các nền điện ảnh lừng danh như Hàn Quốc, Nhật Bản và Thái Lan...

Tuy nhiên, bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ của xu hướng xem phim nước ngoài, có những bộ phim được đánh giá cao về chất lượng nhưng cũng tồn tại những bộ phim bị cấm chiếu do có nội dung không phù hợp văn hoá hoặc vi phạm chủ quyền của Việt Nam. Tại các thị trường khác, cũng có rất nhiều bộ phim bị cấm do đề cập đến các vấn đề nhạy cảm trong xã hội như phân biệt chủng tộc, giới tính và những vấn đề tương tự. Điều này đã gửi đi một cảnh báo cho các nhà làm phim về việc khai thác những đoạn nội dung có tính "mạo hiểm" trong điện ảnh.

Ngoài vấn đề về chủ quyền của Việt Nam đã được đề cập trước đó, còn rất nhiều vấn đề khác nhạy cảm đã ảnh hưởng đến sở thích của khán giả và gây tranh cãi trong dư luận, bao gồm:

Vấn đề liên quan đến thuần phong mỹ tục

Khái niệm "Thuần phong mỹ tục" dần thay đổi theo thời gian. Khi xã hội phát triển, các tiêu chuẩn văn hoá, đạo đức và xã hội cũng thay đổi theo, điều này được phản ánh qua sự mở rộng của sự gia tăng những người xem và những người làm phim, và nhận thức mới về thuần phong mỹ tục. Đây là một quá trình dài.

Chia sẻ về yếu tố "thuần phong mỹ tục" trong phim Việt, đạo diễn Phan Đăng Di cho biết: "Thuần phong mỹ tục là một vấn đề mà bất kỳ nhà làm phim nào cũng phải đối diện. Thuần phong mỹ tục là một khái niệm quan trọng được nhắc đến nhiều trong quản lý điện ảnh và truyền thông khi nhắc đến việc biểu đạt hoặc thói quen tiếp nhận của một tác phẩm. Đối với các nhà quản lý, nó là một công cụ để ngăn chặn và giới hạn. Người làm phim thường nghe rằng công trình của họ không tuân thủ đúng thuần phong mỹ tục và đây là lý do dẫn đến việc cấm chiếu, cấm tham gia các liên hoan phim hoặc bị phạt".

Vào năm 2021, bộ phim Vị (Taste), sản xuất bởi Công ty TNHH Le Bien Pictures, đã giành giải Đặc biệt tại hạng mục Encounters trong LHP Berlin. Tuy nhiên, khi trở về Việt Nam, cơ quan quản lý Điện ảnh (Bộ VHTTDL) không cấp phép phổ biến bộ phim này dưới bất kỳ hình thức nào.

Theo một số nhà phê bình điện ảnh, cảnh quay trực diện nude trong phim Vị đã tạo ra cảm giác u ám, không đứng đắn và cho thấy sự thiếu tôn trọng đối với phụ nữ. Cảnh quay này bao gồm bốn người phụ nữ ở độ tuổi từ trên dưới 60 và cầu thủ bóng đá Nigeria khỏa thân trong các hoạt động hàng ngày như nấu ăn và ăn uống chung... điều này không phù hợp với truyền thống văn hóa của người Việt. Đồng thời, đoạn này cũng vi phạm điều cấm của Luật Điện ảnh hiện hành.

Vấn đề liên quan đến tình dục

Ranh giới giữa nghệ thuật và phản cảm, dung tục là rất mỏng manh.

Tiến sĩ Đào Lê Na đã chia sẻ: "Việc phân biệt giữa khiêu dâm và nghệ thuật vẫn đang gây tranh cãi vì ranh giới đôi khi rất mỏng manh. Tuy nhiên, chỉ khi xem xét đánh giá tổng thể của bộ phim, ta mới có thể đưa ra nhận xét hợp lý".

Ví dụ như, nếu các phân đoạn chứa nội dung nhạy cảm trong phim không gây sự chú ý đến tính chất đồi trụy mà tập trung vào định mệnh của nhân vật và các vấn đề khác, thì đó không phải là những phân đoạn phản cảm. Tuy nhiên, nếu những phân đoạn đó chỉ xuất hiện để thu hút sự chú ý không liên quan đến tính cách nhân vật hoặc cốt truyện và nếu xóa bỏ cũng không ảnh hưởng gì, thì những phân đoạn đó là đồi trụy.

Chẳng hạn, gần đây, một bộ phim được mong đợi rất nhiều bởi những người hâm mộ trên toàn thế giới, The Idol, đã gặp tranh cãi trên mạng xã hội ngay sau khi tập đầu tiên được phát sóng, vì có quá nhiều phân đoạn nhạy cảm. Nhân vật gây chú ý trong phim là nữ phụ Dyanne, do nữ thần tượng nổi tiếng Jennie (BlackPink) đảm nhận vai này.

Phân đoạn trong bộ phim The Idol của Jennie đã khiến cho nhiều người bất ngờ và gây sốc khi được đăng tải trên nhiều nền tảng mạng xã hội, nơi mà sự táo bạo và gợi cảm được thể hiện một cách đầy rẫy. Một phần khán giả cho rằng những cảnh này có phần quá thô tục. Tuy nhiên, điều gây tranh cãi lớn nhất lại chính là vũ đạo và biểu cảm đặc trưng của nữ thần tượng trong phân cảnh nhảy cùng với vũ công. Đặc biệt, đạo diễn đã tận dụng cận cảnh các góc máy để chiếu rõ nét gương mặt và cơ thể của Jennie.

Vấn đề về phân biệt chủng tộc

Nạn phân biệt chủng tộc ở Mỹ vẫn luôn là một vấn đề nhức nhối và tồn tại âm ỉ trong suốt chiều dài lịch sử của quốc gia này.

Ví dụ điển hình là vào năm 2020, bộ phim "Cuốn theo chiều gió" năm 1939, một bộ phim bom tấn kinh điển, đã bị gỡ khỏi kênh HBO Max vì những tình tiết gây tranh cãi về vấn đề chủng tộc. Biên kịch John Ridley đã đánh giá rằng, bộ phim này đã lãng mạn hóa thời kỳ đen tối của vấn nạn phân biệt chủng tộc và che giấu sự thật kinh hoàng về chế độ nô lệ.

Trong thời điểm tương tự, vào ngày 23/6, hơn 300 nghệ sĩ, nhà làm phim da màu đã ký tên vào một bức thư ngỏ, kêu gọi ngành công nghiệp điện ảnh Hollywood ngừng khai thác các chủ đề liên quan đến cảnh sát và thay thế bằng việc tăng cường đầu tư vào các tác phẩm điện ảnh mang nội dung chống phân biệt chủng tộc. Trong số những người ký tên có nhiều tên tuổi nổi tiếng như Idris Elba, Queen Latifah và Billy Porter.

Nội dung bức thư đề cập đến tình hình bất bình đẳng cao cấp của chủ nghĩa da trắng trong ngành điện ảnh và đồng thời cho rằng Hollywood đã khuyến khích văn hóa bạo lực và đối xử kỳ thị với đối tượng da màu trong cảnh sát và văn hóa.

Bức thư kêu gọi ngành sản xuất phim và truyền hình chấm dứt việc tuyên dương quá mức cảnh sát và khuyến khích các xưởng phim tuyển dụng thêm người da màu vào các vị trí quản lý, hoặc các công việc liên quan đến tài chính, chuyên môn khác.

Vấn đề về phân biệt giới tính

Đồng thời, việc sử dụng điện ảnh để thay đổi định kiến giới cũng có thể gặp khó khăn, khiến cho những ý tưởng không phù hợp trở nên trầm trọng hơn. Một ví dụ điển hình là Marvel, một hãng phim nổi tiếng và được yêu thích trên toàn thế giới, nhưng mọi nhân vật trong phim không được công chúng chấp nhận một cách rộng rãi. Hơn nữa, việc diễn viên đóng vai có giới tính khác với nhân vật trong truyện tranh cũng có thể gây cấm chiếu cho bộ phim.

Trong bản truyện tranh, Ancient One được miêu tả là một ông già thuộc chủng tộc Á-Âu, đặc biệt là một người đến từ Tây Tạng. Tuy nhiên, trong Doctor Strange (2016), nhân vật này đã bị thay đổi thành người da trắng và chuyển giới thành phụ nữ. Hay nhân vật Phastos xuất hiện trong bộ phim Eternals phát hành vào năm 2021, được cho là thành viên thông minh nhất trong nhóm. Nhưng khi bộ phim được công chiếu, sự xuất hiện của Phastos đã gây tranh cãi và làm bị cấm chiếu ở một số quốc gia Trung Đông như Ả Rập Saudi, Kuwait và Qatar. Nhiều người giải thích rằng điều này là do Phastos có xu hướng tình dục đồng tính.

Tạm kết

Trong thời gian gần đây, Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc kiểm duyệt và đánh giá phim. Chính phủ và các cơ quan quản lý ngành điện ảnh đã triển khai những biện pháp nhằm nâng cao tính linh hoạt và sự mở cửa trong quá trình phê duyệt phim.

Tuy nhiên, việc tỉnh táo và đánh giá kỹ trước khi công chiếu các bộ phim trong và ngoài nước vẫn là một yêu cầu quan trọng. Mục đích chính là đảm bảo rằng những bộ phim chứa những yếu tố nhạy cảm sẽ không tác động tiêu cực đến nhận thức và ý thức của khán giả.