Mặt nạ ảo và hiệu ứng độc hại trên mạng xã hội

"Mặt nạ" ảo có thể được sử dụng để thể hiện quan điểm cá nhân một cách ẩn danh trước những vấn đề hoặc ý kiến về một cá nhân nào đó. Để làm được điều này, nhiều người đã sử dụng nhiều tài khoản trên mạng xã hội, trong đó có Thu Hương (23 tuổi, ở Cầu Giấy, Hà Nội) với hai tài khoản Facebook khác nhau. Một tài khoản dùng để tương tác với bạn bè, tài khoản còn lại được sử dụng để tham gia vào các hội nhóm hoặc bình luận dưới các bài viết mà các trang tin giới trẻ đăng tải hàng chục nội dung mỗi ngày.

Thu Hương đã từng tham gia vào các hội nhóm để cập nhật tin tức về hoa hậu và đồng thời, thể hiện sự thích thú của mình về họ. Ban đầu, những hội nhóm này đơn giản chỉ là nơi để chia sẻ thông tin, nhận xét và giao lưu với những người có sở thích tương tự. Tuy nhiên, khi hoa hậu trở thành chủ đề nóng và thu hút sự chú ý của giới truyền thông, cô đã thấy mọi thứ bắt đầu thay đổi. "Họ chỉ trích cô này, mạt sát cô kia. Tôi cũng đã từng sử dụng nick clone của bản thân để đi tranh cãi với những bài viết tiêu cực, không đúng sự thật. Thậm chí trong quá trình tranh cãi đó, đôi khi tôi còn sử dụng đến những từ ngữ thiếu lịch sự", cô nhớ lại.

Trong thế giới mạng, việc sử dụng mặt nạ ảo là điều không còn xa lạ với chúng ta. Mạng xã hội là nơi để thể hiện bản thân nhưng cũng là nơi để giấu mình bằng những tài khoản ảo. Hương, một người dùng mạng xã hội, thường xuyên sử dụng các nick ảo để tham gia vào các cuộc tranh luận, thảo luận, bởi cô không muốn người quen biết về hành vi của mình trên mạng xã hội.

Không chỉ sử dụng nick ảo để tranh cãi, phản bác, Hương còn rất nhiều lần sử dụng tài khoản ẩn danh để tham gia các cuộc thảo luận, tranh cãi trên thế giới ảo. Với việc giấu mình sau một lớp màn che, sự "hơn thua" qua từng bình luận càng được đẩy lên cao trào, khi mà chẳng ai biết mình là ai.

Nhưng điều đáng nói là, trong khi sống "ảo" với nick thật, chúng ta lại sống "thật" với nick ảo. Có những người sử dụng tài khoản ảo để thể hiện bản thân, để làm những điều mà họ không thể làm với tài khoản thật. Tuy nhiên, cũng không ít người sử dụng những nick ảo để lừa đảo, gây hại cho cộng đồng mạng.

Với việc sử dụng nick ảo, chúng ta có thể cảm thấy được sự tự do, thoải mái hơn khi tham gia vào các cuộc tranh luận, thảo luận trên mạng xã hội. Tuy nhiên, việc sử dụng nick ảo cũng nên được thực hiện với một tinh thần trách nhiệm, không gây hại cho bản thân và cộng đồng mạng.

Nhìn từ cách thể hiện bản thân trên mạng xã hội để đánh giá ngoài đời thực chính là điều khiến Nguyễn Mai Anh (26 tuổi, ở Ba Vì, Hà Nội) sợ phải đối mặt với gia đình ở tuổi trưởng thành.

Mai Anh không thể tránh khỏi những lời trách móc, chỉ trích và bình luận tiêu cực trên mạng xã hội khi cô thể hiện bản thân một cách chân thật và tự nhiên. Điều này làm cho cô cảm thấy không thoải mái với việc bị đánh giá và so sánh dựa trên những gì cô chia sẻ trên mạng. Đặc biệt, Mai Anh cảm thấy áp lực khi phải trả lời nhiều câu hỏi của gia đình về chuyện lương, chuyện yêu, chuyện cưới, chuyện thăng chức… mỗi khi có bức ảnh hay sự kiện mới được chia sẻ trên mạng xã hội.

Để giải tỏa áp lực và thoải mái thể hiện bản thân mà không lo bị phê phán, Mai Anh đã quyết định tạo một nick ảo và thể hiện phần lớn cảm xúc, cuộc sống thực tại tại đây. Bằng cách này, cô không cần phải đóng vai trò là một hình mẫu hoàn hảo và trưởng thành như tài khoản chính của mình. Thay vào đó, cô có thể tự do thể hiện mọi suy nghĩ, cảm xúc và quan điểm mà không lo bị đánh giá, phê phán. Hơn nữa, khi sử dụng tài khoản ảo, cô có thể tham gia đánh giá, nhận xét về một vấn đề nhất định mà không lo bị công kích cá nhân bởi cộng đồng mạng không biết mình là ai. Tuy nhiên, Mai Anh vẫn giữ tài khoản chính để kết nối với người thân, bạn bè ngoài đời thực và chia sẻ những khoảnh khắc đáng nhớ của mình.

Mai Anh đã nhận thấy rằng, đôi khi các quan điểm của bạn bè trên mạng xã hội có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định và ý kiến của cô. Vì vậy, cô đã sử dụng tài khoản ảo để đánh giá vấn đề một cách độc lập, không bị ảnh hưởng bởi những quan điểm đã được hình thành từ người quen.

Điều này cho thấy tầm quan trọng của ngôn từ và tác động của nó đến việc hình thành quan điểm của mỗi người trên mạng xã hội. Theo ThS. Vũ Thị Minh Tâm, mạng xã hội là nơi để kết nối con người với nhau, tuy nhiên, nó cũng có thể trở thành nơi ẩn náu của những "nhân cách" khác nhau, ảnh hưởng đến sự hiểu biết và nhận thức của mỗi người.

Người dùng tài khoản ảo được gọi là "hiệu ứng mặt nạ", một cách để bảo vệ bản thân nhưng đồng thời gây hại cho tinh thần của những nạn nhân bị bạo lực từ ngôn từ.

Một nghiên cứu tại Anh đã khảo sát ở 90 quốc gia và cho thấy tỷ lệ tử vong trong độ tuổi từ 15-18 tuổi do bị công kích bằng ngôn từ là 9,1%, trong đó, Việt Nam chiếm tỷ lệ tử vong là 2,3%. Nhìn vào những con số này, ta thấy sức ảnh hưởng tiêu cực của ngôn từ có thể gây ra những tác động nghiêm trọng đến tinh thần con người, thậm chí dẫn đến tình trạng trầm cảm, căng thẳng và suy nghĩ tiêu cực, thậm chí là tự tử.

Chuyên gia cảnh báo rằng, sự lệch chuẩn trong ngôn từ có thể dẫn đến các thói quen và xu hướng xấu, ảnh hưởng tiêu cực đến việc tiếp nhận và sử dụng ngôn từ của giới trẻ. Ngôn từ trên mạng xã hội cũng không chỉ có nghĩa tiêu cực khi được sử dụng để công kích và gây mâu thuẫn, mà còn có thể đưa đến những tác động tiêu cực đối với tinh thần và cách tiếp nhận thông tin của người sử dụng.

Thêm vào đó, trong bất kỳ loại hình truyền thông nào, ngôn từ đều là một công cụ quan trọng để truyền tải thông tin, thông điệp và bài học đến công chúng. Ngôn từ có thể định hướng suy nghĩ và hành động của con người. Nhưng đồng thời, ta cũng cần nhận thức rằng phía sau màn hình máy tính là một con người thực sự, và những lời bình luận có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và cảm xúc của người đó.

Trong tiếng Việt, ngôn từ có tính chất đa nghĩa và mơ hồ, đôi khi một từ hoặc một câu nói đặt trong ngữ cảnh không phù hợp, hoặc trong tâm trạng tiếp nhận chưa vững vàng, có thể gây ra những suy nghĩ tiêu cực và ngược lại.

Đối với thế hệ trẻ Gen Z, chúng ta cần nhận thức rằng không phải ai cũng có cách sử dụng ngôn từ giống nhau và đặt lăng kính của bản thân vào người khác để cảm nhận trước khi đưa ra những lời bình luận. Chúng ta cần có trách nhiệm với những lời nói của mình, có nhận thức đúng đắn về vấn đề, không a dua và chạy theo xu hướng, hội chứng đám đông. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể bảo vệ được bản thân và “ôm” lấy những bộ mặt tinh thần đang bị tổn thương trong cộng đồng.