Ý thức pháp quyền là gì? Cho ví dụ? Vai trò đối với xã hội?

1. Ý thức pháp quyền là gì?

1.1. Khái niệm ý thức pháp quyền:

Ý thức pháp quyền là hiểu biết và quan điểm của một tầng lớp về pháp luật, vai trò của nó, tính hợp pháp hay không hợp pháp trong hành vi của con người, cũng như quyền lợi và nghĩa vụ của các thành viên trong xã hội. Nó có thể coi là một biểu hiện của ý thức xã hội, thể hiện tri thức và đánh giá những tiêu chuẩn xoáy quanh đạo luật về hoạt động kinh tế - xã hội mà các chủ thể pháp quyền khác nhau thừa nhận.

Hệ thống pháp luật là thành phần quan trọng và tập trung nhất của ý thức pháp quyền. Nó được ra đời và ban hành bởi cơ quan lập pháp, tức là quốc hội hoặc thượng viện, hạ viện, trong hệ thống nhà nước. Việc thi hành pháp luật được thực hiện bởi cơ quan hành pháp, từ cấp trung ương cho tới cấp địa phương, và các sai phạm trong việc thực thi pháp luật, pháp chế được cơ quan tư pháp, bao gồm cơ quan kiểm sát, tòa án, nhà tù,...phát hiện và xử lý. Pháp luật là ý chí của tầng lớp thống trị, được biểu hiện dưới dạng luật lệ, và mỗi chế độ xã hội, mỗi quốc gia chỉ có một hệ thống pháp luật của tầng lớp nắm quyền, cho nên ý thức pháp quyền có tính chất giai cấp rõ ràng.

Trong xã hội có giai cấp đối kháng, mỗi giai cấp đều có quan điểm pháp quyền và pháp luật riêng, và thậm chí có thể trái ngược nhau. Tuy nhiên, ý thức pháp quyền và pháp luật của giai cấp thống trị luôn giữ vai trò thống trị, chi phối ý thức pháp quyền và pháp luật của các giai cấp khác.

Ý thức về pháp quyền xuất hiện đồng thời với nhà nước. Tư tưởng chính trị truyền cảm trong luật pháp, và luật pháp thể hiện mục tiêu chính trị. Nhà nước có bộ máy quyền lực mạnh mẽ, bao gồm cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp, nhằm đảm bảo thực thi luật pháp và thực hiện đường lối chính trị.

Luật pháp và hệ tư tưởng pháp quyền xã hội chủ nghĩa phản ánh lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, là công cụ bảo vệ lợi ích chính đáng của mọi cá nhân và tổ chức trong xã hội.

1.2. Ví dụ về ý thức pháp quyền:

Trên thực tế hiện tại, ý thức tuân thủ pháp quyền được thể hiện rõ ràng. Một ví dụ điển hình là quy định của Luật giao thông đường bộ, quy định rằng đèn đỏ thì phải dừng xe, đèn xanh được phép đi và vi phạm sẽ bị xử phạt theo quy định. Người dân khi gặp đèn tín hiệu khi tham gia giao thông sẽ tuân thủ theo tín hiệu đó, cho thấy ý thức tuân thủ pháp quyền.

2. Vai trò của ý thức pháp quyền trong đời sống xã hội:

Vai trò quan trọng của ý thức pháp quyền trong cuộc sống xã hội không tồn tại cần được nhấn mạnh. Ở đây, ý thức pháp quyền dựa trên bối cảnh kinh tế chung của xã hội. Luật kinh tế không chỉ bảo vệ lợi ích kinh tế của giai cấp thống trị mà còn tương tác với điều kiện kinh tế chung của xã hội, đồng thời có một phần quan tâm đến lợi ích của các tầng lớp khác trong xã hội.

Ý thức pháp quyền theo giai cấp phản ánh vai trò, vị trí và lợi ích của các giai cấp khác nhau, trong khi pháp luật của giai cấp thống trị luôn bảo vệ vị trí và lợi ích của giai cấp thống trị. Pháp luật chức năng trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội thông qua luật pháp; tuy nhiên, ý thức pháp quyền mang theo mình một tính chất lịch sử.

Trong xã hội chủ nghĩa, pháp luật và hệ tư tưởng pháp quyền xã hội chủ nghĩa phản ánh lợi ích của toàn bộ người lao động và bảo vệ trật tự xã hội chủ nghĩa trước sự kháng cự từ các tầng lớp thống trị lợi dụng cũ. Việc xây dựng một nhà nước pháp quyền và bảo vệ quyền lợi của người lao động nhằm đạt được mục tiêu xã hội công bằng và giàu có.

Ngoài ra, tuân thủ hiến pháp và pháp luật là yêu cầu cần thiết trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền và hoạt động của nhà nước trên cơ sở hiến pháp và pháp luật xã hội chủ nghĩa, mang tính chất dân chủ vô sản, để thực hiện quyền làm chủ của người lao động. Vì nhà nước của chúng ta là nhà nước của dân, do dân và vì dân. Để đảm bảo hoạt động của nhà nước hiệu quả trong việc quản lý xã hội, mỗi công dân phải tự nguyện tuân thủ đúng hiến pháp và pháp luật, để thực hiện quyền lợi và nghĩa vụ của công dân và đồng thời là người kiểm sát hoạt động của nhà nước. Có thể nói rằng ý thức pháp luật tích cực là điều kiện quan trọng trực tiếp để xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Ngược lại, nếu ý thức pháp luật còn thấp và không đầy đủ, việc xây dựng hệ thống pháp luật sẽ không phù hợp với yêu cầu khách quan của xã hội và từ đó kìm hãm sự phát triển của xã hội.

Xác định vai trò của ý thức pháp quyền chính là xác định vai trò ý thức pháp luật của con người đối với xã hội, hay cụ thể hơn là vai trò của con người trong ý thức về pháp luật, về tính hợp pháp và không hợp pháp trong hành vi của mình được quy định trong pháp luật. Điều này liên quan đến việc tuân thủ và thực thi pháp luật. Khi xã hội phát triển, pháp luật càng có vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, và do đó ý thức pháp luật của con người trở thành nguyên tắc và tiền đề của việc quản lý xã hội. Những thay đổi khách quan trong đời sống xã hội trước hết được phản ánh trong ý thức pháp luật, sau đó mới thể hiện trong các quy phạm pháp luật tương ứng.

Trong quá trình phát triển hệ thống, quan điểm và nguyên tắc cơ bản về xây dựng hệ tư tưởng pháp quyền để nhà nước quản lý bằng pháp luật ở các lĩnh vực: kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng, là rất quan trọng cho việc xây dựng nhà nước và pháp luật, và là cơ sở cho sự đổi mới hệ thống chính trị và tổ chức hoạt động của bộ máy nhà nước để phù hợp với tình hình lịch sử.

Tóm lại, trong quá trình xây dựng và phát triển của một đất nước, việc xác định và tận dụng hiệu lực điều chỉnh của ý thức pháp quyền là vô cùng quan trọng, không chỉ giúp củng cố và bảo vệ một cách hiệu quả những thành tựu của cách mạng, mà còn nhằm thúc đẩy những thành tựu đó và tạo điều kiện cho sự phát triển mới của xã hội trong bối cảnh biến đổi sâu sắc của chính trị thế giới.

3. Làm thế nào để xây dựng ý thức pháp quyền trong xã hội?

Xây dựng ý thức pháp quyền trong xã hội đòi hỏi nền kinh tế phát triển và vững chắc. Sự phát triển của lực lượng sản xuất mang lại những thay đổi và xuất hiện nhiều quan hệ kinh tế mới trong sản xuất, kinh doanh, cung ứng dịch vụ, phân phối và lưu thông hàng hóa và tiền tệ. Nhà nước cần thực hiện các biện pháp, trong đó, việc xây dựng hệ thống pháp quyền và tạo cơ chế bảo đảm quyền sản xuất, kinh doanh và cạnh tranh trên thị trường là ưu tiên hàng đầu. Trong bối cảnh đó, nhà nước buộc phải thay đổi phương thức quản lý kinh tế-xã hội bằng pháp luật và xây dựng ý thức pháp quyền đầy đủ để tạo ra một hành lang pháp lý toàn diện cho mọi hoạt động kinh doanh và tạo cơ sở pháp lý cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Ngoài ra, việc chỉ ra những hạn chế của cơ chế quản lý hiện tại giúp chúng ta tìm ra các giải pháp hiệu quả. Để đạt được một động lực mạnh mẽ để giải phóng năng lực sản xuất và hoàn thiện hệ thống pháp quyền, chúng ta cần loại bỏ cơ chế cũ và đồng thời xây dựng cơ chế quản lý mới. Điều kiện kinh tế và chính trị cần phát triển đến một trình độ nhất định, cung cấp các điều kiện vật chất và tinh thần cần thiết để đảm bảo thực thi một cách đầy đủ và triệt để các quyền cơ bản của công dân trên mọi lĩnh vực xã hội.

Cùng với quá trình đổi mới kinh tế, tác động chính trị-xã hội đã tạo ra các tiền đề quan trọng trong việc hình thành tư duy, lý luận về ý thức pháp luật.

Pháp luật được biết đến là công cụ cần thiết để củng cố và duy trì trật tự văn hóa xã hội. Mối quan hệ hữu cơ giữa pháp luật và nhà nước là không thể thiếu. Để đảm bảo sự ổn định của nhà nước và hoạt động chính thức của hệ thống chính phủ, pháp luật cần được xây dựng với một tư tưởng đúng đắn.

Việc xây dựng ý thức pháp quyền cần được đặt trong ngữ cảnh của việc cải tạo đồng bộ các yếu tố cơ bản trong hệ thống chính trị, trong sự tương tác giữa nhà nước và các tổ chức chính trị. Điều này có ý nghĩa quan trọng vì trong hệ thống chính trị, nhà nước và các tổ chức chính trị xã hội là các thành phần cấu thành cơ bản. Ngoài ra, hệ thống chính trị xã hội cũng đóng góp vào việc tạo ra môi trường chính trị xã hội có tính quan trọng đặc biệt trong việc nhận thức lý thuyết về xây dựng pháp luật và ý thức pháp quyền.