Cùng khám phá những dấu hiệu để phát hiện bạo hành trẻ em

BS CKI Phạm Thị Mỹ Anh

Bác sĩ khoa Nhi - Bệnh viện Quận Thủ Đức

Từ năm 2010 đến 2016, tôi đã làm việc làm Bác sĩ Đa khoa tại Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh. Sau đó, từ năm 2018 đến năm 2022, tôi đã tiếp tục theo học chương trình đào tạo Bác sĩ chuyên khoa 1, chuyên ngành Nhi khoa tại cùng trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.

Các trường hợp chấn thương đầu ở trẻ

Việc lắc trẻ mạnh tay hoặc bế trẻ sơ sinh mà không giữ chặt cổ có thể gây ra những chấn thương đáng ngại cho trẻ. Ngoài hội chứng rung lắc, chấn thương đầu do bạo hành còn bao gồm các chấn thương sọ, não, tổn thương cột sống, cổ và mắt. Nguyên nhân của tình trạng này là do lực tác động mạnh từ bên ngoài hoặc do lắc, xoay trẻ.

Các triệu chứng của trẻ sơ sinh bị chấn thương đầu thường không rõ ràng và không có tiền sử chấn thương trước đó, dẫn đến việc khó khăn trong việc chẩn đoán ban đầu. Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp chấn thương đầu do lắc/bạo hành xảy ra ở trẻ dưới 1 tuổi.

Chấn thương đầu thường gây ra bởi lực tác động vào đầu của trẻ nhỏ, có thể do lắc mạnh hoặc vỗ mạnh vào đầu để trừng phạt trẻ khi trẻ khóc, hoặc do các trường hợp cha mẹ hoặc người chăm sóc bị tức giận và mất kiểm soát. Các tình huống này thường xảy ra khi người chăm sóc còn trẻ, đơn thân, hoặc có trình độ học vấn thấp hơn, và được gia đình đang trong tình trạng căng thẳng về tài chính, bạo lực gia đình, lạm dụng rượu/ma túy và trầm cảm. Điều này có thể dẫn đến hội chứng rung lắc, đặc biệt là đối với trẻ khóc nhiều hoặc trẻ mà người chăm sóc không chịu khóc. Lắc trẻ sơ sinh là một cách hiệu quả để khiến trẻ ngừng khóc, nhưng đó là một hình thức lạm dụng trẻ em.

Các chấn thương đầu gây ra xuất huyết dưới màng cứng (thường lan tỏa dọc theo dây chằng và/hoặc trên các lồi não), xuất huyết võng mạc nhiều lớp và chấn thương não lan tỏa. Bên cạnh đó, chấn thương đầu còn có thể dẫn đến tổn thương tủy sống, dây chằng, đốt sống và mô mềm cạnh cột sống, đặc biệt là trong trường hợp bạo hành trẻ sơ sinh.

- Đáy sọ của trẻ sơ sinh có cấu trúc tương đối bằng phẳng, giúp cho não có khả năng di chuyển dễ dàng hơn trước các lực giảm gia tốc (như khi đong đưa mạnh và dừng đột ngột). Tuy nhiên, cấu trúc này cũng khiến cho bộ não đang phát triển dễ bị tổn thương hơn. Chấn thương có thể xảy ra khi em bé bị lắc và sau đó đầu em bé đập vào vật cứng hoặc mềm. Thậm chí, va chạm với vật mềm như nệm hoặc gối cũng đủ gây thương tích cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Điều này là do cấu trúc hộp sọ của trẻ sơ sinh khá mỏng, dễ dàng truyền các lực vào não.

Đầu của trẻ sơ sinh thường khá to và nặng, nhưng lại không ổn định. Bộ não của trẻ 2 tuổi trung bình chiếm khoảng 75% trọng lượng bộ não của người trưởng thành trung bình. Vì đầu to và cơ cổ yếu, đặc biệt là ở trẻ nhỏ, dẫn đến sự không ổn định của trục đầu-cột sống khi đầu chịu tác động của lực tăng giảm tốc, gây tổn thương đến cột sống cổ và tủy sống.

Ngoài các chấn thương trực tiếp, não còn có thể bị tổn thương gián tiếp do thiếu oxy và máu cục bộ. Điều này có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm ngưng thở do chấn thương não-tủy sống cổ trong khi lắc, hoạt động co giật kéo dài, hít sặc do mất phản xạ bảo vệ đường thở, thay đổi lưu lượng máu não và các nguyên nhân khác.

Có thể nghi ngờ trẻ bị bạo hành dựa vào sự kết hợp của nhiều dấu hiệu

Các dấu hiệu và triệu chứng của chấn thương đầu do lạm dụng ở trẻ em có thể không rõ ràng và ban đầu có thể nhẹ hoặc không đặc hiệu như nôn mửa, bú kém, khó chịu hoặc lừ đừ. Tuy nhiên, khi nghiêm trọng hơn, chúng có thể đe dọa tính mạng. Cha mẹ, người thân và bác sĩ có thể nghi ngờ trẻ bị bạo hành dựa trên sự kết hợp của nhiều dấu hiệu.

Hãy chú ý đến bất kỳ vết bầm tím nào xuất hiện trên các vùng đầu như tai, miệng, hầu họng hay cổ. Ngoài ra, cũng cần lưu ý đến các vết thương trên cơ thể mà người trông trẻ giải thích cơ chế không hợp lý như chấn thương đầu do ngã ngửa khi ngồi trên nệm.

Chấn thương đầu kèm theo vết thương ở một vùng khác trên cơ thể mà không phải do tai nạn có thể gây ra các triệu chứng thần kinh như co giật không sốt, quấy khóc nhiều, bỏ bú, lừ đừ...

- Co giật không sốt kèm có dấu hiệu nghi ngờ trẻ bị bạo hành

- Nôn nhiều mà không có tiêu chảy

Với những hậu quả đáng sợ của chấn thương đầu do bạo hành, việc phát hiện muộn có thể dẫn đến tử vong của trẻ. Ngoài ra, các di chứng lâu dài như mù, liệt, động kinh, suy giảm khả năng nói, bại não, thiểu năng trí tuệ cũng có thể xảy ra. Các hình ảnh X quang có thể cho thấy những di chứng như nhồi máu, teo não (toàn thân hoặc không đối xứng), nhuyễn não, não úng thủy và xuất huyết dưới màng cứng mạn tính.

Vì vậy, để tránh những bi kịch xảy ra, cha mẹ cần chuẩn bị tốt trước khi đón bé chào đời. Tình yêu thương, kinh tế và thời gian là những hành trang quan trọng nhất. Cha cần đặc biệt chú ý đến mẹ sau khi sinh vì đây là giai đoạn dễ gặp trầm cảm và rối loạn cảm xúc ở phụ nữ.

Nếu có điều kiện, nên thuê người chăm sóc trẻ cùng với sự hiện diện của người nhà (bố, mẹ, ông, bà...), tránh để trẻ ở một mình với người chăm sóc, đặc biệt là những trẻ nhỏ chưa biết cách biểu hiện sự sợ hãi. Cần quan tâm đến cảm xúc của con khi trẻ về từ trường. Nếu có nghi ngờ về việc trẻ bị bạo hành, hãy sắp xếp đi khám sớm và thông báo cho bác sĩ biết về nghi ngờ của bạn để được khám và chọn lựa những xét nghiệm phù hợp nhất.