Công thức ngôi sao: Cuộc tìm kiếm tài năng trẻ và giao kèo xiềng xích

Baekhyun, Xiumin và Chen (EXO) đã đệ đơn yêu cầu chấm dứt "hợp đồng nô lệ" với SM Entertainment. Những con số khổng lồ về doanh số bán đĩa, cát xê không tưởng và thu nhập khủng từ quảng cáo đã khiến cho nghệ sĩ không thể đạt được toàn bộ số tiền thu được. Hợp đồng chính là yếu tố ràng buộc, quyết định đối với cuộc sống và sự nghiệp của các ngôi sao.

Năm 2009, sự kiện kiện tụng giữa 3 thành viên DBSK và tập đoàn SM Entertainment đã đưa khái niệm "hợp đồng nô lệ" trở nên rõ ràng với công chúng. Theo phán quyết của Tòa án Trung tâm Seoul, bản hợp đồng kéo dài 13 năm được cho là quá dài, cưỡng chế và không công bằng đối với 3 thành viên DBSK (sau này là JYJ). Vụ việc này đã mở ra cánh cửa để phơi bày một phần tối của ngành công nghiệp giải trí Hàn Quốc và dẫn đến nhiều vụ việc chấn động hơn liên quan đến các bản hợp đồng nô lệ. Vậy, "hợp đồng nô lệ" thực sự là gì và tác động của nó đến nghệ sĩ Hàn Quốc như thế nào?

Cuộc săn tìm tài năng trẻ và xiềng xích vô hình

Công thức chung để đào tạo ngôi sao của các công ty giải trí này là chiêu mộ các tài năng toàn cầu từ độ tuổi non nớt để dễ dàng đào tạo cả về năng lực và hình thành nhân cách từ khi còn nhỏ. Sau đó, họ sẽ rèn luyện các tài năng trong một môi trường luyện tập khắc nghiệt và không thể thiếu được các bản hợp đồng có những điều khoản chặt chẽ và luật lệ nghiêm khắc nhằm tạo ra các ngôi sao hàng đầu.

Theo các chuyên gia giải trí Hàn, những bản hợp đồng này được cho là mang tính chất "nô lệ" và gây tranh cãi về tính công bằng. Điều lệ nghiêm ngặt đến mức vô lý và chi phí đào tạo ban đầu cũng là một vấn đề đáng quan tâm. Theo JYP Entertainment, để đào tạo một nhóm nhạc ra mắt, công ty phải chi ra khoảng 700-900 triệu won (12-16 tỷ đồng) và quá trình này thường kéo dài 3 năm. Khi một nhóm nhạc ra mắt, công ty cần một khoản chi phí lên đến hơn 1,5 tỷ won (27 tỷ đồng) cho lần comeback đầu tiên. Điều đáng nói là số tiền khổng lồ này không phải hoàn toàn do công ty chi trả mà thực chất đè nặng lên vai các thành viên trong nhóm theo điều lệ hợp đồng ràng buộc. Thật đáng tiếc khi các nghệ sĩ phải làm việc vất vả trong nhiều năm để trả nợ cho công ty trước khi được nhận đồng lương đầu tiên.

Những nhóm nhạc nổi tiếng ngay từ khi debut hoặc có bản hit gây sốt như GOT7, EXID hay GFRIEND may mắn chỉ mất 2 năm để trả nợ đào tạo cho công ty. Nhưng đối với các thần tượng chìm nghỉm ngay từ khi ra mắt, số nợ này cứ tăng lên theo cấp số nhân bởi doanh thu kiếm được quá nhỏ so với chi phí đào tạo và sản xuất mỗi lần comeback. Câu chuyện về những thần tượng phải làm việc vất vả để kiếm sống và trả nợ trên vai càng không còn xa lạ. Họ phải đối mặt với nhiều khó khăn trong quá trình theo đuổi ước mơ trở thành ngôi sao nổi tiếng, đeo đuổi những hợp đồng, món nợ đào tạo và bài toán thành công.

Nghệ sĩ không chỉ đối mặt với những quy định gây tranh cãi trong hợp đồng độc quyền với các công ty giải trí, mà còn phải chịu đựng sự áp đặt vô hình từ công chúng. Các công ty giải trí, chẳng hạn như YG Entertainment, đã từng ban hành quy định cấm tân binh hẹn hò trong một khoảng thời gian nhất định, nhưng lại không áp dụng cho tất cả các thành viên trong nhóm. Tình trạng này không chỉ tồn tại ở YG mà còn là hiện tượng phổ biến trong ngành công nghiệp giải trí. Nguyên nhân của vấn đề này bắt nguồn từ sự thần thánh hóa quá mức của các nghệ sĩ và tâm lý chiếm hữu không đáng có của một số fan hâm mộ đối với idol. Do đó, nhiều nghệ sĩ đã phải nhận những chỉ trích, sự ghét bỏ và thậm chí bị tấn công chỉ vì công khai đời tư hoặc thể hiện cảm xúc quá thật trước công chúng. Vì vậy, các công ty giải trí đã phải đưa ra những quy định để tránh những ý kiến trái chiều từ người hâm mộ.

Trước khi trở nên thân thiết như anh em trong gia đình, BLACKPINK và các nhóm nhạc nam của YG như iKON, WINNER từng bị hạn chế tiếp xúc gần trong thời kỳ đầu. Theo CNN, để có được sự liên kết chặt chẽ với khán giả và hợp tác thành công với công ty chủ quản, các ngôi sao sẽ phải đánh đổi bằng hạnh phúc cá nhân và cuộc sống riêng tư của họ. Các idol đời đầu đã phải trải qua quá trình tìm đến thành công trong độ tuổi thanh thiếu niên, nhưng đổi lại, họ đã phải chịu bào mòn thanh xuân, sức khỏe và tinh thần. Cũng không ít trường hợp khi idol, diễn viên phải đối mặt với áp lực theo đuổi thành công, áp lực dư luận, bóng tối tâm lý, và điều đó đã cướp đi cuộc sống của họ như Sulli f(x), Jonghyun (SHINee), nữ diễn viên Yoo Ju Eun...

Trước khi qua đời vào tháng 4 vừa qua, nam ca sĩ Moonbin (ASTRO) đã chia sẻ với người hâm mộ rằng: "Tôi đã chọn nghề thần tượng này. Tôi cần phải hạnh phúc trước khi có thể làm cho fan hạnh phúc". Nhiều nghệ sĩ đang bị kiềm chế bởi áp lực từ nhiều phía, khiến cho họ trở thành một phần của cỗ máy giải trí không cảm xúc. Trong khi đó, không phải ai cũng có thể hưởng trọn vẹn thành quả ngọt ngào tương xứng với những nỗ lực mà họ đã bỏ ra.

Muôn hình vạn trạng của hợp đồng nô lệ

Kbiz có quy tắc "Tài trợ": 30 clip sex rò rỉ, mỹ nhân bị ép làm nô lệ tình dục, trẻ con cũng thành nạn nhân và đây là nguyên nhân Hợp đồng nô lệ được truyền thông quốc tế nhắc đến với tính chất là bản giao kèo độc quyền không công bằng giữa công ty giải trí và nghệ sĩ. Thông thường hợp đồng này chỉ có thời hạn 6-7 năm, nhưng không ít agency cố tình kéo dài hợp đồng tới mức vô lý như 13 năm hay thậm chí là 17-18 năm và có dấu hiệu bóc lột nghệ sĩ.

Trong quá khứ, bản hợp đồng nô lệ chỉ liên quan đến việc phân chia lợi nhuận, nhưng hiện nay, bản giao kèo này đã có những biến chứng nguy hiểm hơn, từ việc chiếm đoạt lương của nghệ sĩ để biển thủ tiền tỷ đến tình trạng lạm dụng tài chính, bạo hành và lạm dụng tình dục. Gần đây, việc ba thành viên của EXO là Baekhyun, Xiumin và Chen khởi kiện SM Entertainment vì bị ép ký tiếp hợp đồng nô lệ kéo dài 20 năm đã gây xôn xao trong cộng đồng giải trí. Vào năm 2014, Kris, Luhan và Tao cũng đã khởi kiện SM với lý do tương tự về việc phân chia lợi nhuận không hợp lý. Trong tháng 12/2022, Lee Seung Gi cũng đưa ra vụ kiện đối với cựu giám đốc và giám đốc hiện tại của Hook Entertainment cùng với CEO Kwon vì lừa dối điều khoản hợp đồng, nợ khoản thu nhập phân phối âm nhạc lên đến 183 tỷ đồng trong suốt 18 năm.

Cùng thời gian đó, Chuu trở thành trung tâm chú ý khi bị Blockberry Creative đẩy ra khỏi nhóm LOONA. Nữ idol trước đó đã phải chịu đựng việc bị công ty ép trả 50% chi phí hoạt động trong khi chỉ được nhận 30% thu nhập. Ngoài ra, Jang Ja Yeon, các thành viên EXO, Lee Seung Gi và nhiều ngôi sao khác cũng đã trở thành nạn nhân của các bản hợp đồng bóc lột.

Những vụ việc nghiêm trọng liên quan đến hợp đồng nô lệ đã khiến cho toàn bộ châu Á dậy sóng vào năm 2009, khi diễn viên Jang Ja Yeon của bộ phim "Vườn Sao Băng" đã tự tử và để lại thư tố cáo quản lý ép buộc cô phục vụ tình dục cho một danh sách các nhân vật quyền lực. Vào năm 2018, cộng đồng giải trí Hàn Quốc lại chấn động khi hai thành viên của nhóm nhạc thiếu niên The East Light - Lee Seok Cheol và Lee Seung Hyun - bị PD và CEO tra tấn suốt 4 năm, không thể thoát khỏi hợp đồng nô lệ. Tuy nhiên, những quy tắc và bài học được đưa ra để phát triển tài năng của các công ty giải trí đã bị lợi dụng bởi những kẻ lừa đảo, biến bộ máy đào tạo showbiz thành công cụ trục lợi, thỏa mãn dục vọng của chính họ. Ngay cả những idol tân binh hay những minh tinh giàu kinh nghiệm cũng không thể tránh khỏi những thế lực này.

Cùng với sự phát triển của ngành công nghiệp âm nhạc Kpop, số lượng nhóm nhạc và thần tượng ngày càng tăng, và độ tuổi trung bình của các idol bị giảm xuống đến mức gây tranh cãi. Thực tế rằng idol ra mắt từ khi còn nhỏ không phải là điều mới, nhưng tình trạng này đã trở nên phổ biến trong nhiều năm qua và gây ra nhiều tranh cãi. Các thiếu nữ và thiếu niên từ 15 đến 17 tuổi phải đối mặt với một môi trường giải trí phức tạp và khốc liệt, chịu áp lực lớn từ công chúng và đối thủ cạnh tranh. Ngoài sự nổi tiếng, họ còn phải đối mặt với sự phê bình từ giới chuyên gia và ánh mắt đầy khắc nghiệt của công chúng, cùng với các tiêu chuẩn về ngoại hình không thể đếm hết.

Thời kỳ suy tàn của công thức ngôi sao và bản giao kèo xiềng xích?

Các hợp đồng giải trí hiện nay thường có những quy định giới hạn về sự riêng tư và tự do của các idol nhằm tránh scandal. Tuy nhiên, điều này lại ảnh hưởng đến sự phát triển tự nhiên của các tài năng, cả về thể chất và tinh thần, đặc biệt là đối với những người ở độ tuổi ăn tuổi lớn. Các công ty giải trí thường mong muốn đưa nghệ sĩ vào khuôn khổ ngay từ sớm để tạo ra những "ngôi sao không tì vết". Tuy nhiên, mô hình này lại bị công chúng chỉ trích là "nỗ lực tạo ra các cỗ máy giải trí mang tên thần tượng". Thực tế cho thấy, áp lực từ công ty càng lớn, ý chí phản kháng của các ngôi sao càng dễ nảy sinh. Jang Won Young và Hyein là hai ví dụ điển hình, khi cả hai đã phải đối mặt với áp lực lớn khi ra mắt vào độ tuổi 14-15.

Các chuyên gia phân tích của Circle Chart và chủ tịch HYPE - Bang Si Hyuk, người đã giúp đỡ cho sự thành công của BTS, đã đưa ra một tuyên bố đáng lo ngại về tình trạng phát triển của ngành âm nhạc Kpop. Họ cho rằng, tốc độ phát triển kinh doanh của làng nhạc Kpop đang giảm dần, thậm chí có chiều hướng chuyển biến tiêu cực trên một số thị trường. Mặc dù làng nhạc Kpop đang ngày càng trở nên phổ biến và tầm ảnh hưởng của văn hóa Hallyu ngày càng lớn, nhưng phần lớn các công ty Kpop chỉ chiếm 2% doanh số bán đĩa nhạc và phát trực tuyến toàn cầu.

Các nhóm nhạc Hàn Quốc đang gặp khó khăn với việc giữ vững sự nổi tiếng sau khi đạt đỉnh nhờ các cơn sốt toàn cầu như BTS, BLACKPINK. Điều này đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả của các công thức đào tạo cũ. Liệu các hợp đồng với nhiều điều khoản vô lý của các công ty giải trí có còn phù hợp với thời kỳ phát triển mới và tài năng của thế hệ mới?

Nhiều khán giả đã phản ánh trực tiếp với các "ông lớn" trong ngành về việc họ quá tập trung vào kiếm lợi nhuận từ công thức thần tượng mà bỏ qua chất lượng âm nhạc và tác phẩm của nghệ sĩ. Marketing và PR hình ảnh có thể giúp tạo nên một ngôi sao, nhưng chỉ tài năng và chất lượng sản phẩm nghệ thuật mới đủ để duy trì sự nghiệp và danh tiếng của một nghệ sĩ.

BTS là một trong những nhóm nhạc được đề cử nhiều giải thưởng âm nhạc quốc tế. Sự thành công của họ được xem là một kỳ tích đáng kinh ngạc, đặc biệt là khi công ty giải trí Big Hit Entertainment từng bị cho là không có tiềm năng. Tuy nhiên, liệu Kpop có thể tạo ra một kỳ tích mới như BTS trong tương lai hay không là điều còn phải chờ đợi. Hiện nay, các công ty lớn như JYP Entertainment và HYPE đang áp dụng các quy tắc điều tiết hợp lý hơn để nghệ sĩ có thể phát triển với cảm xúc tự nhiên và tích lũy kinh nghiệm sống. Điều này giúp các nghệ sĩ tạo ra những tác phẩm nghệ thuật gần gũi hơn với khán giả, thay vì chỉ đơn thuần là để thu hút lượt xem. Trong thời gian gần đây, cũng đã xuất hiện nhiều nghệ sĩ công khai hẹn hò và các công ty giải trí cũng đang có thái độ linh hoạt hơn trong việc quản lý đời tư và sự nghiệp của các nghệ sĩ.

Sau những tranh cãi giữa DBSK và SM vào những năm 2010-2017, Ủy ban Thương mại Công bằng Hàn Quốc đã đưa ra quy định hạn chế thời gian hợp đồng giải trí chỉ trong vòng 7 năm và cải cách trong việc giảm bớt các hình phạt tài chính đối với các thực tập sinh Kpop vi phạm hợp đồng sớm. Sự quy định này đã gây khó khăn cho các công ty giải trí trong việc buộc các thần tượng Kpop gia hạn hợp đồng. Tuy nhiên, điều này đã giúp cho các nghệ sĩ tìm được "mái nhà" phù hợp và đảm bảo quyền lợi đôi bên. Điều này thể hiện sự chủ động hơn của nghệ sĩ trong việc đòi quyền lợi cho bản thân và là một dấu hiệu đáng mừng cho giới nghệ sĩ giữa làng giải trí đầy cạm bẫy và phức tạp.