8 cách để bảo vệ bố mẹ già khỏi lừa đảo qua mạng

Đầu tháng 6/2023, tại xã Gia Tân, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, một người phụ nữ tên G. sinh năm 1942 nhận được hàng loạt cuộc gọi từ một số điện thoại không quen. Người gọi tự xưng là một cán bộ Công an điều tra và thông báo rằng bà G. có liên quan đến hành vi vi phạm pháp luật. Người này yêu cầu bà chuyển số tiền 100 triệu đồng, nếu không bà sẽ bị bắt giam.

Bởi vì lo lắng, bà G. đã đến Quỹ Tín dụng nhân dân xã Gia Tân để rút tiền từ sổ tiết kiệm để chuyển cho người lừa đảo. Nhưng rất may mắn, bà đã gặp lực lượng Công an xã Gia Tân đang thực hiện nhiệm vụ hướng dẫn và hỗ trợ người dân cài đặt tài khoản định danh điện tử gần đó.

Lực lượng Công an xã nhanh chóng đưa bà về trụ sở làm việc và thông qua việc tuyên truyền về hành vi lừa đảo qua mạng điện thoại, họ truyền đạt cho bà G. để không nghe và tuân theo bất kỳ yêu cầu nào của những đối tượng. Nhờ điều này, bà G. đã trốn thoát khỏi lời mời lừa đảo và giữ lại được số tiền 100 triệu đồng.

Một sự việc khác xảy ra tại phường Kim Giang, quận Thanh Xuân, Hà Nội và cũng làm cảnh báo về hình thức lừa đảo thông qua mạng dành cho người cao tuổi.

Cụ thể, bà T. là một cán bộ công chức đã nghỉ hưu và đã nhận được một cuộc gọi video từ tài khoản Facebook của em gái đang ở CHLB Đức. Trong cuộc gọi video, em gái của bà T. chỉ hiển thị hình ảnh mà không nói gì và sau đó đã cúp máy. Sau đó, một tài khoản đã gửi tin nhắn cho bà T., cho biết vì lý do mạng chậm nên chỉ có thể gửi tin nhắn và nội dung tin nhắn là: "Do em đã mượn tiền để giúp con, nên số tiền 500 triệu đồng đã được gửi vào sổ tiết kiệm của em. Vui lòng gửi tiền trả nợ giúp em người tên là Nguyễn Văn Linh, số tài khoản...".

Ngày hôm sau, bà T. đã đến ngân hàng để rút 500 triệu đồng mặt trước và chuyển vào tài khoản theo yêu cầu. Trong quá trình giao dịch, nhân viên ngân hàng đã thông báo với bà T. rằng có khả năng đây là một chiêu trò lừa đảo từ các đối tượng. Tuy nhiên, bà T. vẫn kiên quyết yêu cầu chuyển tiền vì tin tưởng vào người thân.

Sau đó, bà T. đã liên lạc lại với tài khoản Facebook của em gái nhưng không thành công do bị chặn. Bà nhanh chóng đến Công an phường để trình báo vụ việc.

Lực lượng chức năng ngay lập tức xin ý kiến và chỉ đạo, đồng thời nhanh chóng phối hợp để phong tỏa tài khoản của kẻ lừa đảo. Nếu không được xử lý kịp thời, bà T. sẽ gánh mất toàn bộ số tiền trên tài khoản.

Sau khi nghe báo cáo từ Công an phường, lãnh đạo Phòng giao dịch ngân hàng đã chỉ đạo nhân viên cùng hợp tác để phong tỏa số tiền toàn bộ số tiền trong tài khoản của bà T., ngăn chặn hành vi lừa đảo và chiếm đoạt tài sản. Tuy nhiên, nhiều người cao tuổi khác đã không may mắn như bà G. và bà T., trở thành mục tiêu của kẻ lừa đảo công nghệ cao.

Tại Việt Nam, chưa có số liệu chi tiết về việc bị lừa đảo qua mạng, nhưng theo báo cáo của Ủy ban Thương mại Liên bang Hoa Kỳ (FTC), người cao tuổi từ 60 tuổi trở lên đã báo cáo hơn 467.000 trường hợp lừa đảo, với tổng giá trị hơn 1 tỷ USD bị chiếm đoạt vào năm 2021. Dù tỷ lệ người cao tuổi bị lừa ít hơn so với người trưởng thành (18 - 59 tuổi), số tiền bị lừa trung bình lại cao hơn nhóm này.

Theo các chuyên gia, người cao tuổi đang trở thành mục tiêu của lừa đảo trực tuyến. Báo cáo về xu hướng công nghệ năm 2022 của AARP (Hiệp hội Hưu trí của Hoa Kỳ) gần đây đã chỉ ra rằng, những người từ 65 tuổi trở lên đang ngày càng sử dụng nhiều điện thoại thông minh và máy tính bảng để đọc tin tức, giải trí và liên lạc. Nhu cầu mua sắm trực tuyến và thanh toán trực tuyến của người cao tuổi ngày càng gia tăng, điều này cũng làm cho họ trở thành mục tiêu mới của các kẻ xấu.

Sau khi nhận ra mình đã bị lừa dối, các nạn nhân thường trải qua cảm xúc tiêu cực, xấu hổ, và chán nản, đã khiến họ muốn che giấu sự bị lừa của mình.

Theo đánh giá của các chuyên gia, thành viên trẻ trong gia đình nên dành thời gian để quan tâm đến người cao tuổi, nhằm phát hiện ra những điều bất thường. Đồng thời, con cháu cũng nên trò chuyện với người cao tuổi về những tình huống lừa đảo có thể xảy ra và cách phòng tránh chúng.

Nhắc nhở người cao tuổi về các tình huống lừa đảo phổ biến mà họ thường gặp

Deepfake là một công nghệ thường được sử dụng để lừa đảo người cao tuổi.

Theo chuyên gia an ninh mạng của Trung tâm Giám sát An toàn không gian mạng quốc gia (NCSC) – Cục An toàn thông tin thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông, ông Ngô Minh Hiếu (Hiếu PC), tội phạm quốc tế đã và đang sử dụng phương pháp lừa đảo deepfake trong vài năm qua.

Hiện nay, tình trạng đánh cắp video và hình ảnh, sau đó cắt ghép và tạo deepfake bởi tội phạm trong nước đang trở nên phổ biến. Điều này có thể gây ra một làn sóng lừa đảo thế hệ 4.0.

Chuyên gia này chú ý rằng, khi người dùng nhận cuộc gọi video deepfake, họ có thể nhận thấy thông qua một số biểu hiện kỳ lạ. Ví dụ như, nhân vật trong video không có tính cảm xúc và có tư thế lúng túng, không tự nhiên. Màu da và ánh sáng trong video cũng có thể bất thường, với bóng đổ không đúng vị trí, làm cho video trông như được tạo ra giả tạo và không tự nhiên. Âm thanh trong video có thể không phù hợp với hình ảnh, chứa nhiều tiếng ồn hoặc thiếu âm thanh. Thông thường, kẻ gian sẽ ngắt cuộc gọi giữa chừng với lý do mất sóng hoặc sóng yếu. Cuối cùng, tài khoản nhận tiền không thuộc về người thực hiện cuộc gọi. Tất cả những biểu hiện này chính là dấu hiệu của video deepfake.

Trước khi chuyển tiền, người gửi nên xác minh bằng cách gọi điện trực tiếp hoặc gọi video ít nhất 1 phút, đặt những câu hỏi cá nhân chỉ mình bạn và người nhận biết. Người dùng cũng nên kiểm tra các địa chỉ website không quen thuộc, không cài đặt phần mềm không rõ nguồn gốc, những phần mềm yêu cầu truy cập cao vào thông tin người dùng, thẻ nhớ, danh bạ, vị trí, chụp ảnh...

Một hình thức mà kẻ xấu thường sử dụng là giả mạo cơ quan Nhà nước.

Bên cạnh tình huống như bà T. đã gặp phải, ta còn phải đối mặt với việc giả mạo cơ quan công an và gửi đường dẫn trực tiếp cho nạn nhân, mạo danh các ứng dụng của cơ quan nhà nước như Bộ Công an, dịch vụ khai thuế... Những người lừa đảo này khiến nạn nhân cài đặt các ứng dụng này và rồi chiếm đoạt quyền truy cập vào toàn bộ dữ liệu trên điện thoại, bao gồm thông tin ứng dụng, tài khoản, danh bạ, tin nhắn, hình ảnh, các tập tin tài liệu, mã OTP (dùng để xác thực giao dịch ngân hàng)... Sau khi có được dữ liệu này, những kẻ lừa đảo sẽ cố gắng đăng nhập vào ứng dụng ngân hàng của nạn nhân và rút tiền từ tài khoản của họ.

Để ngăn chặn tình trạng này, chúng ta cần nhắc nhở những người cao tuổi tránh truy cập vào các trang thông tin không đáng tin cậy, không cài đặt các phần mềm hoặc ứng dụng từ những nguồn không đáng tin cậy, không tiết lộ thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng và các tài khoản khác của mình cho bất kỳ ai qua điện thoại, mạng xã hội hoặc các kênh, diễn đàn trực tuyến.

Dấu hiệu nhận biết và cách phòng tránh lừa đảo “khóa SIM” vì chưa chuẩn hóa thuê bao