Tín ngưỡng - Cảm hứng và sức mạnh tinh thần từ giám đốc sáng tạo Dzũng Yoko

Những năm đầu tiên tới Nam, tôi mãi nhớ những bộ hình áo từ Dzũng Yoko và nhóm đã trở nên vô cùng phổ biến trên Facebook. Đó là khoảng thời gian từ năm 2016 đến 2017. Mọi người truyền nhau những bức ảnh thời trang độc đáo, "lạc lối" trong những gam màu sặc sỡ và đa dạng. Đối với tôi lúc đó, để liên tục tạo ra những điều đẹp đẽ như vậy với tần suất dày đặc, đầu tư rất công phu, người đứng sau chắc chắn phải có khả năng sáng tạo tuyệt vời hoặc ít nhất là có niềm đam mê sâu sắc với việc kể chuyện bằng hình ảnh và thời trang hiện đại. Sau này, khi có cơ hội làm việc trong lĩnh vực thời trang nhiều hơn, tôi mới biết rằng anh Dzũng Yoko đã có nhiều năm kinh nghiệm trong việc sáng tạo từ trước cả khi chức danh "Giám đốc sáng tạo" trở thành một thương hiệu có giá trị cao trong ngành công nghiệp thời trang.

Tên thật: Trần Hoàng Dũng (07/11/1975)

Xuất phát từ vai trò là một nhà thiết kế đồ họa, Dzũng Yoko đã để lại ấn tượng bằng việc tạo ra những bìa đĩa album cho các nghệ sĩ hàng đầu tại Việt Nam như: album 9803 của Hà Trần (Diva Trần Thu Hà); album Cánh Cung của nhạc sĩ Đỗ Bảo; album Mỹ Nhân Ngư của ca sĩ Mỹ Lệ, album Chân Dung 17 của ca sĩ Hiền Thục...

Dzũng Yoko từng giữ vị trí Giám Đốc Sáng Tạo tại tạp chí ELLE Việt Nam và L'Officiel Việt Nam. Anh đã sáng tác và xuất bản 5 cuốn sách ảnh (artbook) gồm: Những Ước Mơ (2016); Điểm Một Hướng Đông (2017); Tình Yêu (2018); Tách Biệt (2019) và Nhị Nguyên (2021).

Em chào anh Dzũng, anh đang làm công việc gì hiện tại?

Hiện tại, anh đang theo đuổi nghề nghiệp trong lĩnh vực nhiếp ảnh và anh hướng đến việc trở thành một nghệ sĩ thị giác. Trước đây, anh từng làm giám đốc sáng tạo trong ngành thời trang. Hiện nay, anh đã thành lập được một đội ngũ riêng để thực hiện các dự án thương mại và có thu nhập ổn định. Nhờ thu nhập đó, anh có thể dành thời gian và tài nguyên để thực hiện các hoạt động và dự án cá nhân mà anh đam mê, như việc xuất bản một cuốn sách mới.

Khoảng năm 2015 - 2016, tôi cảm thấy mình đang bế tắc nhưng không chắc chắn đoạn nào đang làm tôi cảm thấy như vậy; không biết tôi nên làm gì tiếp theo; tất cả lựa chọn đều tốt nhưng tôi cần tìm hiểu thế nào... Sau đó, khoảng năm 2017, tôi bắt đầu theo lời khuyên của hai người bạn nhiếp ảnh gia: Thiên Minh và Như Xuân Hứa. Đó là khi tôi bắt đầu sử dụng máy ảnh. Bây giờ, nhìn lại, tôi vẫn thấy điều đó là một quyết định đúng cho cuộc sống của tôi. Qua việc chụp ảnh, tôi hiểu về các giác quan, tôi "lọc" hình ảnh qua một góc nhìn mới, phù hợp với bản thân tôi hơn.

Tôi từng đọc trong một bài phỏng vấn, anh Dzũng đã chia sẻ: "Tôi sợ bị chê". Tôi không biết anh ấy có mang theo nỗi sợ bị chê đó khi chuyển từ công việc giám đốc sáng tạo sang công việc làm nhiếp ảnh gia không?

Có vẻ ổn đấy em. Anh rất sợ bị chỉ trích. Lúc anh bắt đầu chia sẻ những bức ảnh anh tự chụp, có rất nhiều người vào trang Facebook của anh để chê, công kích và nói những điều tiêu cực. Anh nhớ ngày anh mới bắt đầu chụp ảnh, anh quá sợ rằng anh sẽ nói với đoàn làm rằng anh sẽ không chụp nữa. Nhưng anh đã hẹn hò với mọi người rồi nên làm sao có thể từ chối mọi người. Anh rất lo lắng nên chỉ yêu cầu mọi người rời phòng để anh lại với người mẫu.

Bộ ảnh đầu tay của anh cũng không đẹp như anh mong đợi nhưng dần dần anh nhận thức rằng chấp nhận những điều như vậy không còn khó khăn nữa. Anh rất mê chụp hình, trước đây anh đã từng chụp ảnh cách đây 10 năm nhưng chỉ là để vui thôi. Anh yêu thích những bức hình đến nỗi khi cầm máy lên, anh cảm thấy thoải mái và nhẹ nhõm. Hơn nữa, anh không muốn kể câu chuyện của người khác, anh muốn trở thành người tạo ra câu chuyện và trực tiếp kể câu chuyện đó bằng ngôn ngữ hình ảnh.

Có lẽ đã từng có lúc anh phải đối mặt với những xung đột và chỉ trích đến mức anh cảm thấy suy sụp và mất đi nguồn năng lượng sáng tạo, phải không?

Thật ra, trước đây anh cũng gặp vấn đề với trạng thái buồn chán. Trước đó, anh luôn ngại ngần khi nói đến những vấn đề như vậy. Tuy nhiên, giờ đây anh nhận ra rằng không có gì phải giấu diếm cả, đó cũng chỉ là những vấn đề về sức khỏe, giống như đau bao tử hay viêm xoang của em. Anh nghĩ rằng nhiếp ảnh đã giúp anh hồi phục nhiều: Khi ôm máy, anh quên hết mọi thứ xung quanh.

Khi em nhìn mọi sự bằng mắt thường, em cảm thấy sự khác biệt, nhưng khi em nhìn qua ống kính của từng nhiếp ảnh gia, em lại khám phá những thế giới hoàn toàn mới. Đây cũng là cách mà anh chữa lành tâm trí và lòng mình trong suốt những năm vừa qua. Dẫu có những công việc thương mại làm anh đau đầu, nhưng không bao giờ anh cảm thấy mình kiệt quệ sức sáng tạo.

Từ trước đến nay, các tác phẩm của anh Dzũng Yoko luôn kết hợp giữa hình ảnh và văn hóa Á Đông. Điều em thực sự tò mò là liệu yếu tố này đã luôn gắn bó với cuộc sống cá nhân của anh Dzũng từ khi anh còn nhỏ hay chỉ sau khi anh trưởng thành anh mới nhận ra đam mê "Á Đông" của mình?

Tôi luôn yêu thích "Á Đông". Có lẽ tình cảm này đã sinh ra từ thuở nhỏ của tôi. Bà ngoại tôi là một người phụ nữ Hà Nội xưa: tao nhã và dịu dàng. Trong nhà của bà, có nhiều vật cổ, đồ gốm và sứ. Vì vậy, từ khi còn bé, tôi đã học vẽ các hoa văn và họa tiết gốm sứ trên bình trà và đôn cổ trong nhà bà. Từ Pháp về, bố tôi đã đem nhạc Jazz về nghe. Vì vậy, ảnh hưởng của Á Âu tự nhiên gắn liền với cuộc sống của tôi từ thuở nhỏ. Tôi nghĩ rằng, vào những thời điểm trước đây, ở Hà Nội, không nhiều người có cơ hội tiếp cận phong cách sống như vậy do hạn chế về chính trị và văn hóa. Vì vậy, để trả lời cho câu hỏi của em, tôi nghĩ rằng: tình yêu "Á Đông" đã bắt đầu với tôi từ thuở nhỏ.

Em có một ấn tượng về tôi hiện tại, đó là "bình thản". Đây là một tâm trạng đã được rèn luyện qua nhiều năm hoạt động trong ngành thời trang - có thể coi là hợp với thị phi hay đó là bản chất của tôi?

Anh tin rằng mình khá không tự tin, vì vậy nhiều khi anh trở nên e dè. Nếu em nói rằng anh dường như yên tâm, có lẽ đó là vì anh hiện tại không so sánh bản thân với người khác và không quá quan tâm đến những vấn đề xã hội nổi bật. Khi còn trẻ, anh nhanh chóng đạt được thành công và nhận được sự chú ý, như nhiều người khác, anh đã rơi vào cái bẫy "tự cao". Bây giờ, khi trưởng thành hơn, anh muốn chạy vào bên trong, hiểu rõ con người của mình và thể hiện qua tác phẩm cá nhân. Anh không hiền lành và những hình ảnh anh chụp cũng khá táo bạo. Em có thể nhận thấy những vấn đề tâm lý, tình dục và khao khát bản năng đã được thể hiện nhiều hoặc ít trong những hình ảnh đó.

Câu hỏi này đúng tim anh. Mọi người thường hỏi anh rằng anh có cảm thấy buồn không nếu không được công nhận nữa. Anh không cảm thấy như vậy. Hiện tại, anh không quan tâm liệu việc làm này hay chọn ngành khác có còn ai để quan tâm, khen ngợi hay không. Một nghệ sĩ nên làm và sống trong sự chân thành của bản thân. Anh vẫn sẵn lòng học hỏi từ những người trẻ nhưng vẫn giữ được cái tôi riêng của mình. Anh muốn gặp nhiều người trẻ để hiểu được quan điểm của họ, để học hỏi, chứ không phải theo đuổi ai đó.

Em có thể thấy rằng, trên thế giới vẫn có những đạo diễn, nhiếp ảnh gia nổi tiếng mà họ tiếp tục làm công việc này đến khi già. Các tác phẩm của họ mang tính vĩnh cửu. Tuổi tác và xu hướng không phải là lý do để chúng ta sợ "lỗi thời". Anh chỉ sợ rằng mình có thể làm mọi thứ một cách cơ hội và không khám phá được trái tim của người khác. Một người cũng giống như tác phẩm của họ, nếu lòng người chết tăm thì tác phẩm cũng sẽ không còn ý nghĩa. Lúc đó (anh nghĩ), mới có thể nói là đã hết thời.

Vấn đề còn về sự táo bạo và tự do của thế hệ trẻ trong lĩnh vực thời trang hiện nay. Bạn có ý kiến gì về điều này?

Một câu hỏi thực sự thú vị. Mở bất cứ cái gì ra, ta chỉ thấy sự hiển nhiên về sự hở hang và táo bạo, nhưng không phải tất cả đều đẹp mắt. Dòng chảy thời trang thường đều theo xu hướng và hầu hết mọi người đều muốn theo đuổi và tỏa sáng với những xu hướng đó. Tuy nhiên, chỉ có những ý tưởng thực sự sáng tạo và chân thật từ con người mới có thể tồn tại. Còn không, nó chỉ là một điều tựu cung không đáng kể. Chẳng hạn, nếu bạn mang những ý tưởng táo bạo, bạn sẽ tự nhiên truyền đạt và thể hiện chúng mà không cần cố gắng. Còn nếu bạn là người truyền thống, hiền lành, việc tạo ra các tác phẩm táo bạo sẽ trở nên cứng nhắc và cả bạn và người xem tác phẩm có thể cảm nhận được điều đó.

Thế nên tôi cho rằng, xu hướng thời trang có thay đổi, phát triển như thế nào thì quan trọng nhất vẫn là chúng ta: sống thật, sống "original". Tôi yêu thích Á Đông, nếu ai đó bảo tôi hãy làm theo kiểu Tây phương, tôi không thể làm được. Mọi người có thể làm gì thì tôi thấy cũng không vấn đề, vì sau cùng, con người muốn chứng tỏ và vượt qua thử thách trong mọi thời đại. Những tác phẩm của thế hệ mới, nếu làm cho người xem cảm động và tạo nên cảm xúc, thì không có gì sai cả. Nhưng nếu người tạo ra tác phẩm chỉ muốn gây sốc cho công chúng, thì đó là một câu chuyện hoàn toàn khác.

Có thể thấy rằng thế hệ trẻ ngày nay thích theo đuổi phong cách tối giản (minimalism). Khi nhìn vào Instagram của các bạn trẻ, tôi có thể thấy những tấm ảnh với những gam màu trung tính phổ biến, thậm chí giống nhau. Trong khi đó, những bức ảnh của anh Dzũng lại mang đến một sắc màu rực rỡ và sảng khoái.

Anh không ưa sự tối giản, thực ra anh từ trước đến giờ không thích. Không phải là anh không thấy rằng phong cách tối giản không đẹp. Tuy nhiên, tối giản khiến anh cảm thấy nhạt nhẽo. Cái mà anh nghĩ có thể, lòng bên trong của con người rất phong phú, vì thế nếu có thể thể hiện sắc thái cảm xúc đó bằng nhiều màu sắc, thì anh nghĩ sẽ tốt hơn.

Anh cảm nhận rằng mỗi màu sắc lại có một ngôn ngữ riêng dựa trên khía cạnh nghệ thuật hoặc tâm hồn. Tuy nhiên, anh chưa cảm nhận được màu đen và trắng, cho nên anh không bao giờ chụp ảnh đen và trắng. Đơn sắc không phải là anh. Có những lúc anh chỉ chụp các màu nóng, và có những lúc anh chỉ chụp các màu lạnh; sự kết hợp các màu trong ảnh của anh phụ thuộc vào cảm xúc cá nhân của anh vào thời điểm đó. Anh thích đạo Phật, đạo Tây Tạng, hoặc chung quy là văn hóa phương Đông. Anh nghĩ bảng màu của các tín ngưỡng và văn hóa đáng để anh quan sát và học hỏi. Màu sắc là điều làm cho thế giới này trở nên kỳ diệu.

Em nghĩ rằng những người nhạy cảm, đặc biệt là những người sáng tạo, đến một thời điểm trong cuộc sống, họ cần một cái gì đó để dựa vào. Cái dựa đó không nhất thiết phải là tình thân, tình yêu hoặc một người cụ thể, mà có thể là tín ngưỡng. Vậy liệu tín ngưỡng đó có phải từng là một cái dựa cho anh không, hay đơn giản là anh đã tìm hiểu về tư duy thẩm mỹ của tín ngưỡng và áp dụng vào các sáng tạo của mình?

Với anh, tín ngưỡng không chỉ là một nguồn cảm hứng mà còn là một nguồn sức mạnh tinh thần lớn. Anh rất nhạy cảm, đôi khi cảm xúc đến mức không cần thiết. Anh không tin vào tín ngưỡng một cách mù quáng, nhưng khi đọc sách về đạo Phật và triết lý tín ngưỡng nguyên thủy, anh thấy chúng thực sự có ý nghĩa. Tín ngưỡng giúp anh tìm ra câu trả lời cho những câu hỏi, những điều mà anh đang thắc mắc: niềm vui, khổ đau, sự sống, cái chết... Anh nghĩ nếu có thể giải đáp những điều như thế, thì anh sẽ cảm thấy bình an hơn.

Ngoài ra, tôi nghĩ rằng tôn giáo và tín ngưỡng còn được xem là nguồn cảm hứng để phát triển ý tưởng sáng tạo của chúng ta trong công việc. Khi chúng ta hiểu rõ về tôn giáo và tín ngưỡng, chúng ta không chỉ giới hạn mình trong việc coi đó là một tôn giáo mà còn nhìn nhận nó như một cách sống.

Bạn nghĩ liệu có sự giới hạn về tính trang trọng khi những người làm nghệ thuật muốn thể hiện tôn giáo hiện nay không?

Anh tin rằng, điều quan trọng nhất là kiến thức tự học và sự hỗ trợ từ những chuyên gia. Gần đây, anh đã đến Trà Vinh để chụp ảnh cho cuốn sách sắp ra mắt. Trong chuyến đi đó, anh đã chụp nhiều hình ảnh tại các chùa, hang động và đình ở Trà Vinh. Nhắc đến Trà Vinh, chắc chắn mọi người đã biết đây là một vùng đất tôn giáo quan trọng tại Việt Nam. Trong một bức ảnh, có hai nữ vũ công người Khơ-me và một người mẫu có một tư thế hướng tu hành. Khi chụp bức ảnh đó, anh đã phải hỏi người tu hành có được chụp không, liệu nữ vũ công có thể đứng gần với người đàn ông hay không và liệu cách tạo dáng đó có bị xem là vi phạm không...

Em hiểu rằng, trong công việc gì đi nữa, em cũng cần phải có kiến thức căn bản và nền tảng. Đặc biệt, với các vấn đề về tôn giáo và văn hóa, em càng cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng, vì đây là những yếu tố quan trọng tạo nên văn minh của con người. Trong nghệ thuật, nếu thiếu kiến thức, ta có thể coi như chưa thực sự trưởng thành.

Anh có bao giờ nhớ về thời trang thập kỷ trước không: giai đoạn của John Galliano, Alexander McQueen, những shoot ảnh tạp chí của Tim Walker hoặc Annie Leibovitz. Ở Việt Nam, chúng ta cũng có những bộ ảnh thời trang tạp chí với phong cách maximalism của Đẹp, Elle do Công Trí, Võ Công Khanh và các nhà thiết kế khác tạo nên...

Ồ, anh rất thích ngắm nhìn những hình ảnh thời trang từ những thập kỷ 80, 90 của thế kỷ trước. Cực kỳ ấn tượng, sáng tạo và gây xúc động cho mọi người. Anh cho rằng hiện nay, vì xu hướng kinh tế, thời trang phải tập trung vào tính ứng dụng cao. Các thương hiệu, công ty, tập đoàn không còn dành nhiều tài nguyên cho những hoạt động chỉ nhằm tôn vinh nghệ thuật. Anh thấy điều này thật đáng tiếc. Đôi lúc, anh mở các tạp chí nước ngoài hiện tại lên để xem, mà chỉ thấy chán mấy phải đóng ngay lập tức.

Trang phục được thảo lấy từ sàn diễn, cách triển khai hình ảnh mỗi tháng khác nhau nhằm tăng doanh số. Điều này giới hạn sự sáng tạo của những người làm báo, tạp chí hiện nay. Những thương hiệu mạnh mẽ mong muốn kiểm soát chất lượng hình ảnh: trang điểm không quá nặng, ánh sáng phải đủ sáng để hiển thị quần áo, các bức hình thương mại… Nếu hỏi anh có nhớ về thời kỳ trước không thì chắc chắn có.

Tuy nhiên, ở Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc), việc sản xuất hình ảnh cho các tạp chí thời trang đã đạt được sự cân bằng cần thiết. Điều này có nghĩa là: Họ không chỉ có những nội dung thương mại để bán cho các thương hiệu. Họ cũng có các nội dung sáng tạo. Anh nghĩ rằng đó là một hướng đi tuyệt vời để những người sáng tạo được làm điều mình thực sự yêu thích. Khi Chanel hoặc Thom Browne đến Hàn Quốc để chụp hình, họ cũng chấp nhận những bức hình sáng tạo mà không bị áp đặt yếu tố thương mại quá nặng.

Đó là một hướng đi tương lai mà tôi nghĩ rằng ngành thời trang cần theo đuổi: sự cân bằng giữa kinh doanh và sáng tạo. Nếu chỉ đơn thuần là để mua sắm, mọi người có thể truy cập vào trang web để xem và mua hàng. Tuy nhiên, với tư cách là một tạp chí và một kênh sáng tạo, cần có sự mở rộng và tự do hơn nhiều.

Xin chân thành cảm ơn anh vì những chia sẻ quý giá.