Đấu trí trên mặt trận bản quyền mạng

Vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trên internet ngày càng trở nên phổ biến.

Trong những năm gần đây, việc cung cấp dịch vụ nội dung trên internet đã tạo ra giá trị kinh doanh lớn cho nhiều tác giả, nhà sáng tạo thông qua việc thương mại hóa các tác phẩm âm thanh và hình ảnh. Vì vậy, việc các doanh nghiệp đầu tư một số tiền lớn để sở hữu nội dung số không còn là điều xa lạ đối với người dân hiện nay.

Vi phạm bản quyền trên không gian mạng đã trở thành vấn nạn.

“Nấm sau mưa”

Tuy nhiên, do giá trị của nội dung số nằm ở dạng quyền tài sản vô hình, việc vi phạm bản quyền các sản phẩm sáng tạo, tác phẩm nghe nhìn... đang trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết với sự phát triển của công nghệ kỹ thuật hiện nay. Việc xác minh, bảo vệ và khai thác quyền tác giả gặp rất nhiều khó khăn và trở ngại trong thực tế.

Chẳng hạn, trong lĩnh vực xuất bản, theo ông Lê Hoàng Thạch - Giám đốc Công ty TNHH Công nghệ WEWE (ứng dụng công nghệ sách nói VOIZ FM), có 3 hình thức vi phạm bản quyền phổ biến nhất trong sách nói là USB sách nói, link chia sẻ và kênh YouTube sách nói. Những hình thức vi phạm bản quyền này xuất hiện ngày càng nhiều, gây tác động tiêu cực và thiệt hại trực tiếp cho các đơn vị xuất bản, ngân sách nhà nước và đặc biệt là cho văn hóa đọc. Trong số đó, vi phạm bản quyền trên các kênh YouTube là phổ biến nhất hiện nay. Việc này diễn ra công khai, chuyên nghiệp và theo tổ chức. Với sự hỗ trợ của công nghệ, không khó để một cá nhân hoặc một nhóm thu âm các sách nói mà không xin phép tác giả hoặc đơn vị nắm giữ bản quyền, và sau đó đăng tải lên YouTube. Qua tính chất miễn phí, những kênh này dễ dàng thu hút hàng chục, hàng trăm nghìn lượt xem cho mỗi video và kiếm lợi bất chính từ nguồn tiền quảng cáo trên YouTube.

Trong lĩnh vực điện ảnh, theo luật sư Phạm Văn Anh - Trưởng phòng Pháp chế Công ty TNHH Đầu tư công nghệ và Dịch vụ Sconnect Việt Nam, ít nhất 7 bên khác (bao gồm Facebook Luboky, Filipino Fairy Tales, Burmese Fairy Tales, My Me My Mine - M4, English Fairy Tales; Youtube Somali Sheeko Caruureed) đã tái sử dụng lại các video được Sconnect sản xuất trong năm 2022. Những video này có thể dễ dàng được tải về từ kênh WOA Fairy Tales - English của Sconnect và sau đó được đăng tải lên các nền tảng khác mà không có sự cho phép. Điều này chỉ là những vi phạm thông thường và còn rất nhiều hành vi khác sử dụng tác phẩm điện ảnh của Sconnect trên các kênh khác mà không xin phép. Hơn nữa, bộ phim và nhân vật Wolfoo của Sconnect cũng đã bị sao chép và làm lại bởi nhiều bên, bao gồm cả trong nước và quốc tế. Sconnect đã gửi yêu cầu xóa hoặc gỡ bỏ vi phạm này đến YouTube để xử lý, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số vi phạm và hành vi tiếp tục diễn ra trên nền tảng này.

Nhiều phim Việt Nam bị phổ biến trên các website phim lậu. Nguồn: CAND.

Nâng cao ý thức của mỗi cá nhân

Có thể nói, việc vi phạm quyền tác giả không phải là một vấn đề mới và đã xảy ra trong nhiều năm qua, đặc biệt là trong lĩnh vực điện ảnh, âm nhạc và nhiếp ảnh, và ngày càng trở nên phổ biến trên không gian mạng. Mặc dù đã có nhiều biện pháp thanh tra, kiểm tra và xử phạt hành chính các trường hợp vi phạm của cơ quan quản lý nhà nước, nhưng số lượng các trường hợp vi phạm được xử lý trong suốt gần 10 năm qua chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với số trường hợp vi phạm. Trong khi đó, môi trường số cũng tạo ra nhiều thách thức trong việc bảo vệ quyền tác giả và hoạt động của các cơ quan quản lý và thực thi về quyền tác giả, đặc biệt là trong ngữ cảnh vi phạm bản quyền trên không gian mạng có sự tham gia của nhiều chủ thể từ các quốc gia khác nhau, gây khó khăn trong việc xác định và xử lý vi phạm. Thực tế hiện nay là việc bảo vệ nội dung số của chủ thể quyền hầu như chỉ được thực hiện thông qua việc sử dụng các biện pháp công nghệ để tự bảo vệ tác phẩm, đồng thời thực hiện các biện pháp cảnh báo và biện pháp xử lý hành chính để yêu cầu sự hỗ trợ của cơ quan nhà nước nhằm ngăn chặn các vi phạm quyền tác giả có quy mô lớn. Còn việc áp dụng biện pháp khởi kiện dân sự tại tòa án vẫn là một vấn đề khó khăn đối với các chủ thể quyền.

Với thành công trong việc bảo vệ quyền tác giả âm nhạc trong những năm qua, ông Mai Thanh Huy, đại diện của Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC), cho biết đơn vị đã áp dụng công nghệ số để theo dõi, khai thác và quản lý việc sử dụng các tác phẩm âm nhạc trên không gian mạng. Ngoài ra, trung tâm cũng đảm bảo rằng quyền tác giả âm nhạc được bảo vệ. Ông Huy cũng đề nghị rằng để việc bảo vệ quyền tác giả trên không gian mạng được thực hiện hiệu quả và đồng bộ, cần hoàn thiện khung pháp lý đối với trách nhiệm của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian. Điều này bao gồm cần có cơ chế hoặc hệ thống chung cho việc xử lý vi phạm quyền tác giả trên các nền tảng thuộc sở hữu của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian, trong đó có quy định về trách nhiệm chung của các doanh nghiệp này. Đồng thời, cần bổ sung các biện pháp trừng phạt cụ thể đối với các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian thông qua các biện pháp dân sự, hình sự và hành chính trong các văn bản pháp luật để áp dụng và xử lý dễ dàng hơn. Đặc biệt, cần bổ sung các phương thức cụ thể để các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian phối hợp chặt chẽ với các tổ chức đại diện của các tác giả.

Đối với vi phạm bản quyền tác giả trên không gian mạng, thì việc giải quyết sẽ trở nên khó khăn nếu chính tác giả không nhận thức và nắm bắt được quy định pháp luật để bảo vệ tác phẩm của mình. Việc sử dụng các tác phẩm sao chép hoặc vi phạm bản quyền mà không có ý thức sẽ được coi là vi phạm pháp luật. Các cơ quan quản lý cần đầu tư nguồn lực và ứng dụng công nghệ thông tin để bảo vệ và kiểm tra tình trạng vi phạm bản quyền, từ đó đưa ra các biện pháp xử lý kịp thời.

Một góc nhìn khác từ Phó Chủ tịch Liên hiệp Các hội văn học nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam Trần Thị Thu Đông cho biết, việc đảm bảo bản quyền cho các tác phẩm nhiếp ảnh hiện nay chưa nhận được sự quan tâm đúng mức hoặc phản ứng chậm hơn so với thực tế. Tình trạng này đã gây ra tâm trạng chán nản và hạn chế sự sáng tạo của các tác giả nhiếp ảnh khi họ đã bỏ ra nhiều công sức để tạo ra những tác phẩm có giá trị nhưng lại bị sao chép. Một trong những biện pháp hiệu quả là thành lập Trung tâm bảo vệ quyền tác giả nhiếp ảnh Việt Nam từ sớm. Cần hướng dẫn các nhiếp ảnh gia đăng ký bản quyền tác giả và có trách nhiệm giám sát và tuân thủ luật pháp và văn bản liên quan.

Theo Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả (Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch) Trần Hoàng, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tạo ra nhiều cơ hội mới; đồng thời cũng mang đến nhiều thách thức trong việc bảo vệ quyền lợi cho các chủ thể và hoạt động của các cơ quan quản lý thực thi quyền tác giả, đặc biệt trong bối cảnh vi phạm bản quyền trên không gian mạng có sự tham gia của nhiều chủ thể từ nhiều quốc gia, gây khó khăn trong việc xác định và xử lý hành vi vi phạm. Vì vậy, bên cạnh công tác tuyên truyền và phổ biến, việc tăng cường thực thi bản quyền trên không gian mạng là điều cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Chúng ta cần nhanh chóng thiết lập cơ chế tiếp nhận yêu cầu gỡ bỏ hoặc ngăn chặn việc truy cập vào nội dung thông tin xâm phạm quyền tác giả và quyền liên quan. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian phải đầu tư vào trang thiết bị, công nghệ và nhân lực, cũng như học hỏi kinh nghiệm quốc tế để vận hành hệ thống một cách hiệu quả.

Các nền tảng YouTube và Facebook có trách nhiệm trong việc bảo vệ bản quyền.