Đầu cơ hàng hóa là gì? Mức xử phạt hành vi đầu cơ hàng hóa?

1. Đầu cơ hàng hoá là gì?

Đầu cơ hàng hoá là hành vi mua số lượng lớn sản phẩm, hàng hoá để tận dụng tình trạng thị trường không ổn định hoặc khan hiếm. Mục tiêu của đầu cơ là bán ra những sản phẩm, hàng hoá đó với giá cao hơn khi thị trường không ổn định về giá cả. Thường thì đầu cơ chỉ diễn ra trong thời gian ngắn khi thị trường có biến động lớn về giá cả hàng hoá.

Ngoài ra, theo quy định tại Điều 196 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, đầu cơ còn được định nghĩa là lợi dụng tình trạng khan hiếm hoặc tạo ra sự khan hiếm giả tạo trong thị trường trong thời gian đại dịch, thiên tai, chiến tranh hoặc khó khăn kinh tế. Mục đích của việc đầu cơ là mua vào những sản phẩm thuộc danh mục hàng hoá ổn định giá hoặc danh mục hàng hoá được Nhà nước quy định giá để bán ra với mục đích hưởng lợi bất chính.

Việc đầu cơ hàng hoá đạt đỉnh cao trong giai đoạn dịch Covid-19 diễn ra căng thẳng vào năm 2020 và 2021. Trong thời điểm này, các sản phẩm như khẩu trang, nước rửa tay sát khuẩn và kit test Covid trở thành hàng hoá cần thiết, và vì lượng cầu lớn hơn cung, đã xảy ra tình trạng thiếu khẩu trang và kit test Covid. Đặc biệt, hàng khẩu trang đã được nhiều người đầu cơ và bán ra thị trường với giá gấp 5 đến 7 lần so với giá thông thường. Dù có giá cao, hàng này vẫn luôn trong tình trạng hết hàng. Theo thống kê từ Bộ Công thương, đến ngày 7/2/2020 (kể từ khi dịch bệnh bùng phát), đã có 3000 vụ vi phạm được kiểm tra và xử phạt về hành vi đầu cơ và vụ lợi trong kỷ nguyên Covid-19.

2. Đặc điểm của hoạt động đầu cơ hàng hoá:

Căn cứ trên khái niệm và thực tế đầu cơ, có thể nhận thấy hoạt động này có một số đặc điểm cụ thể.

Mục tiêu của đầu cơ là kiếm lợi bất chính dựa trên sự không ổn định về giá cả và chênh lệch về giá cả của sản phẩm trên thị trường. Đầu cơ thường được thực hiện bằng cách tận dụng tình hình thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh hoặc khó khăn kinh tế, hoặc tạo ra hiện tượng khan hiếm giả để mua tích trữ và bán ra thị trường với giá cao để kiếm lợi bất chính.

Hành vi đầu cơ hàng hoá là vi phạm pháp luật;

– Thời điểm diễn ra hoạt động đầu cơ: lúc có sự khan hiếm hàng hoá trên thị trường.

3. Pháp luật hiện hành quy định như thế nào về mức xử phạt hành vi đầu cơ hàng hoá?

Hành vi đầu cơ hàng hoá là hành vi vi phạm pháp luật. Vì thế, tùy thuộc vào mức độ vi phạm và hậu quả gây ra trên thị trường và trật tự xã hội, cá nhân hoặc tổ chức tiến hành đầu cơ có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, sửa đổi bổ sung tại Nghị định số 17/2022/NĐ-CP của Chính phủ. Ngoài ra, hành vi này cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội đầu cơ theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017. Cụ thể, mức xử phạt đối với hành vi đầu cơ được quy định như sau:

3.1. Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi đầu cơ hàng hoá trái phép:

Hiện tại, theo quy định của Điều 31 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP và khoản 22 Điều 3 Nghị định số 17/2022/NĐ-CP, có mức xử phạt vi phạm hành chính và hình phạt bổ sung đối với hành vi đầu cơ. Dưới đây là các hình thức xử phạt vi phạm hành chính cụ thể:

3.1.1. Phạt tiền vi phạm hành chính đối với hành vi đầu cơ hàng hoá:

Theo quy định tại Điều 31 của Nghị định số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ, hành vi đầu cơ hàng hoá sẽ bị phạt tiền theo các mức sau đây:

- Vi phạm hành chính sẽ bị xử phạt tiền từ 5 triệu đồng đến 10 triệu đồng nếu có hành vi lợi dụng tình trạng khan hiếm của hàng hoá hoặc tạo ra giả khan hiếm hàng hoá trên thị trường để mua gom, mua vét hàng hoá với giá trị từ 50 triệu đồng đến dưới 100 triệu đồng với mục đích bán ra và thu lợi bất chính mà không bị truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các trường hợp sau:

- Khi thị trường hàng hoá trải qua biến động về cung-cầu và giá cả, việc đầu cơ hàng hoá được thực hiện. Các yếu tố tác động khách quan như thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh, hoả hoạn, và các biến đổi không thường xuyên khác có thể gây ra sự biến động trong giá cả hàng hoá.

- Đầu cơ hàng hoá chỉ áp dụng cho danh mục bình ổn giá hoặc danh mục hàng hoá được quy định cụ thể về mức giá bởi Nhà nước.

– Thứ hai, sẽ xử phạt vi phạm hành chính bằng mức tiền phạt từ 10 triệu đến 20 triệu đồng đối với hành vi được đề cập ở trên (quy định tại khoản 1 Điều 31 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP) khi giá trị của hàng hóa nằm trong khoảng từ 100 triệu đến 200 triệu đồng;

– Thứ ba, sẽ xử phạt vi phạm hành chính bằng mức tiền phạt từ 20 triệu đến 50 triệu đồng đối với hành vi đã được phân tích ở trên (quy định tại khoản 1 Điều 31 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP) khi giá trị của hàng hóa nằm trong khoảng từ 200 triệu đến 500 triệu đồng;

- Vào ngày thứ tư, vi phạm hành chính sẽ bị xử phạt từ 50 triệu đến 80 triệu đồng đối với hành vi đã được phân tích ở trên (quy định tại khoản 1 Điều 31 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP) với giá trị hàng hoá từ 500 triệu đồng đến 01 tỷ đồng;

- Vào ngày thứ năm, vi phạm hành chính sẽ bị xử phạt từ 80 triệu đến 100 triệu đồng đối với hành vi đã được phân tích ở trên (quy định tại khoản 1 Điều 31 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP) với giá trị hàng hoá từ 01 tỷ đồng trở lên.

3.1.2. Áp dụng hình phạt bổ sung cho vi phạm hành chính liên quan đến hành vi đầu cơ hàng hoá:

Hình phạt bổ sung cho hành vi đầu cơ hàng hoá được quy định theo khoản 6 của Điều 31 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, đã được sửa đổi và bổ sung thêm theo khoản 22 của Điều 3 Nghị định số 17/2022/NĐ-CP. Cụ thể, hình phạt bổ sung được áp dụng như sau:

- Các hàng hoá đầu cơ vi phạm sẽ bị tịch thu.

- Các doanh nghiệp bị áp dụng hình phạt bổ sung bao gồm tước Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, Giấy phép kinh doanh, Chứng chỉ hành nghề hoặc bị đình chỉ hoạt động kinh doanh hàng hoá vi phạm trong khoảng thời gian từ 6 tháng đến 12 tháng.

Ngoài ra, những người vi phạm sẽ phải trả lại số tiền thu lời bất chính từ việc kinh doanh hàng hoá đầu cơ tích trữ.

3.2. Truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi đầu cơ hàng hoá:

Nếu hành vi đầu cơ hàng hoá gây ra tình trạng nghiêm trọng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự thị trường và sự ổn định của xã hội, thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm trước pháp luật về tội đầu cơ theo quy định tại Điều 196 của Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi và bổ sung năm 2017. Cụ thể, các hình phạt cho tội đầu cơ được quy định như sau:

3.2.1. Xác định trách nhiệm hình sự đối với cá nhân thực hiện hành vi:

- Thứ nhất, Áp dụng hình phạt theo quy định tại khoản 1 Điều 196 Bộ luật Hình sự năm 2015, đã được sửa đổi và bổ sung vào năm 2017:

Cá nhân sẽ chịu trách nhiệm hình sự về tội đầu cơ và sẽ bị phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 300 triệu đồng, hoặc bị phạt từ 06 tháng đến 03 năm đối với hành vi đầu cơ trong các trường hợp sau đây:

- Khi đầu cơ hàng hoá có giá trị từ 500 triệu đồng đến dưới 1,5 tỷ đồng.

- Luật phạt tù từ 3 năm đến 12 năm hoặc phạt tiền từ 100 triệu đồng đến 300 triệu đồng.

Cá nhân có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi đầu cơ. Mức phạt tối thiểu là 300 triệu đồng và tối đa là 1,5 tỷ đồng. Ngoài ra, cá nhân cũng có thể bị phạt từ 03 năm đến 07 năm tù, đối với các trường hợp đầu cơ phạm tội có tổ chức.

+ Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thực hiện hành vi;

+ Lợi dụng danh nghĩa cơ quan hoặc tổ chức để thực hiện hành vi;

- Hàng hóa đầu cơ có giá trị từ 1.5 tỷ đến dưới 3 tỷ đồng;

- Thu lợi bất chính từ kinh doanh hàng hoá đầu cơ từ 500 triệu đến dưới 1 tỷ đồng.

- Gây ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh, trật tự và an toàn xã hội.

- Thứ ba, vi phạm Khung hình phạt 3 theo quy định tại khoản 3 Điều 196 Bộ luật Hình sự năm 2015, đã được sửa đổi và bổ sung vào năm 2017.

Cá nhân nếu bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội đầu cơ, sẽ bị phạt tiền từ 1,5 tỷ đồng đến 5 tỷ đồng hoặc sẽ bị phạt từ 07 năm đến 15 năm tù đối với hành vi đầu cơ trong những trường hợp sau đây:

+ Nếu giá trị hàng hóa đầu cơ là 03 tỷ đồng trở lên;

+ Thu lợi bất chính từ việc kinh doanh hàng hoá đầu cơ từ  01 tỷ đồng trở lên;

+ Tái phạm nguy hiểm.

Bên cạnh đó, khi bị truy cứu trách nhiệm hình sự, cá nhân vi phạm pháp luật còn có thể phải chịu hình phạt bổ sung như sau:

- Bị phạt tiền từ 20 triệu đồng đến 200 triệu đồng;

- Pháp nhân thực hiện hành vi đầu cơ sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Pháp nhân thương mại phạm tội Đầu cơ theo quy định trong Điều 196 của Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi và bổ sung năm 2017, sẽ bị xử phạt như sau:

– Nếu pháp nhân phạm tội thuộc Khung 1 đã được nêu ở trên, sẽ bị phạt tiền từ 300 triệu đồng đến 01 tỷ đồng.

- Trường hợp pháp nhân phạm tội theo điều khoản a, d, đ và e khoản 2 của Điều 196 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 (khung 2), sẽ bị phạt tiền từ 01 tỷ đồng đến 04 tỷ đồng;

- Trường hợp pháp nhân phạm tội theo khung 3 sẽ bị phạt tiền từ 04 tỷ đồng đến 09 tỷ đồng.

Ngoài ra, pháp nhân thương mại còn có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung như:

– Phạt tiền từ 100 triệu đồng đến 300 triệu đồng;

- Cấm kinh doanh, hoạt động, hoặc huy động vốn trong một số lĩnh vực xác định trong khoảng thời gian từ 01 đến 03 năm.

- Bộ luật Hình sự năm 2015 đã được chỉnh sửa và bổ sung vào năm 2017.

- Quyết định số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ được ban hành vào ngày 26/8/2020 xác định các hình phạt hành chính cho vi phạm trong các hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

– Ngày 31/1/2022, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 17/2022/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung một số điều trong các nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực như hóa chất và vật liệu nổ công nghiệp, điện lực, an toàn đập thủy điện, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, hoạt động dầu khí, kinh doanh xăng dầu và khí.