Thực tế đáng tiếc khi nghệ sĩ Việt không được vinh danh NSND
Thực tế đáng tiếc khi nghệ sĩ Việt không còn quan tâm đến danh hiệu NSND Chuyên gia văn hóa, PGSTS Bùi Hoài Sơn nhận định rằng việc này xảy ra khi một số nghệ sĩ nổi tiếng không còn trân trọng danh hiệu này Điều này thật đáng tiếc với danh hiệu NSND, NSƯT
Danh sách NSND, NSƯT trong đợt xét tuyển lần thứ 10 sau khi công bố đã gây không ít tranh cãi. Theo đó, những nghệ sĩ tên tuổi như NSƯT Thanh Quý từ bỏ việc nộp hồ sơ xét duyệt, NSƯT Chí Trung, NSƯT Đỗ Kỷ... trượt danh hiệu NSND.
Tuy nhiên, đối với mỗi trường hợp lại có lý do và câu chuyện phía sau. Nếu nghệ sĩ Chí Trung bị trượt danh hiệu NSND do thiếu huy chương thì hồ sơ của nghệ sĩ Đỗ Kỷ bị đánh giá lại do có đơn thư khiếu nại.
Vai NSƯT Đỗ Kỷ đã bị trượt danh hiệu NSND sau khi có đơn thư khiếu nại. Ông đã viết đơn xin cứu xét và gửi đi các cấp.
Trong khi đó, NSƯT Thanh Quý không được đề nghị xét tặng danh hiệu NSND ở lĩnh vực điện ảnh do không tham gia diễn xuất trong phim điện ảnh, và không có cơ hội tham gia các sự kiện nghệ thuật để giành huy chương. Tuy nhiên, nữ nghệ sĩ không đưa ra đơn xin xét tặng vì bà cho rằng ở tuổi này, việc làm nghề đã đem lại hạnh phúc lớn cho bản thân.
Về vấn đề xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT, Tiền Phong, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội đã có cuộc trò chuyện với Tiền Phong xoay quanh cơ chế "xin - cho" và việc có bỏ lọt người tài hay không.
Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, danh hiệu NSND, NSƯT đối với nhiều nghệ sĩ có ý nghĩa rất lớn và là mục tiêu phấn đấu suốt đời trong nghệ thuật. Hiện nay, danh hiệu NSND, NSƯT cũng trở thành một thương hiệu cá nhân quan trọng. Điều này làm cho nhiều nghệ sĩ phấn đấu để đạt được danh hiệu này. Khi không thành công, họ cảm thấy thất vọng và buồn bã.
Chuyên gia văn hóa phân tích rằng việc xét duyệt danh hiệu NSND, NSƯT đã gây ra nhiều tranh cãi trong nhiều năm qua vì sự quan tâm lớn của xã hội đối với các nghệ sĩ đã làm cho việc này trở thành một vấn đề công cộng. Quy định phong tặng danh hiệu không phải lúc nào cũng áp dụng hết được cho sự đa dạng và phức tạp của cuộc sống, từ đó tạo ra sự cứng nhắc nhưng cũng có những quy định linh hoạt nhất định.
"Không phải ai, lúc nào cũng hiểu hết được quy định, tiêu chí, thậm chí là mục đích tôn vinh NSND, NSƯT, khiến những tranh cãi này kéo dài qua nhiều năm", chuyên gia nói.
NSƯT Chí Trung đã trượt danh hiệu NSND tới 3 lần.
Trước các ý kiến của nhiều nghệ sĩ tên tuổi, lao động nghệ thuật chân chính như Đỗ Kỷ, Thanh Quý, Chí Trung... không được chọn vào vòng xét duyệt, PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh: "Tôi không muốn đi vào từng trường hợp cụ thể vì có thể mỗi trường hợp có lý do riêng, chỉ có những người xét duyệt mới đầy đủ thông tin. Nhưng tôi tin rằng qua nhiều bước, với nhiều người tham gia, quá trình xét duyệt danh hiệu NSND, NSƯT là khá bài bản, kỹ lưỡng. Tuy nhiên, tôi lo ngại về chất lượng của các giải thưởng để làm cơ sở xét công nhận NSND, NSƯT có thực sự mang tính chất uy tín hay không. Cơ chế xin - cho có thực sự loại bỏ những người có tài năng, cống hiến mà không có điều kiện làm hồ sơ, thủ tục hay không? Đây cũng là điều mà nhiều nhà quản lý trong ngành đã lo lắng từ lâu."
PGS.TS Bùi Hoài Sơn đề cập đến lời của nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Phạm Quang Nghị trong hồi kýĐi tìm một vì saọcủa ông rằng: "Qua các kỳ bình xét và trao giải, trong đội ngũ văn nghệ sĩ luôn có những tranh cãi, so sánh và thắc mắc? Có một điều chắc chắn, công tác bình xét, dù có được thực hiện bởi các cấp hội đồng, nhưng kết quả không bao giờ là hoàn toàn khách quan, kịp thời và chính xác.
"Hàng khi nhận được những lá đơn kiến nghị, khiếu nại, tố cáo về việc này việc kia, tôi luôn cảm thấy buồn bã và áy náy."
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội.
Nghệ sĩ Nhân dân không được mọi người biết đến là một thiếu sót
Khi trả lời câu hỏi về việc các diễn viên nổi tiếng như Thái Hòa, Trấn Thành... nhận được nhiều giải thưởng điện ảnh và tạo ra doanh thu khổng lồ cho ngành điện ảnh Việt, nhưng vẫn không được công nhận, những nghệ sĩ ít người biết đến như NSND, PGS.TS Bùi Hoài Sơn đã giải thích rằng việc trao tặng danh hiệu NSND, NSƯT không chỉ đến từ sự công nhận của thị trường hay khán giả mà còn là phần thưởng cho tài năng và đóng góp cho sự nghiệp văn hóa và nghệ thuật cách mạng.
Vì vậy, nhiều nghệ sĩ được yêu mến bởi công chúng nhưng không đủ điều kiện để được xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT là điều dễ hiểu. Hơn nữa, trong một thời gian dài, chúng ta đã chủ yếu thực hiện việc đề xuất - nhận, khiến cho nghệ sĩ phải chuẩn bị hồ sơ. Có nhiều nghệ sĩ, vì nhiều lý do khác nhau, không chuẩn bị hồ sơ nên không được xét tặng danh hiệu (ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt).
Trấn Thành và Thái Hòa có ảnh hưởng lớn đối với công chúng nhưng không được vinh dự.
"Cần quan tâm hơn đến tầm ảnh hưởng của các nghệ sĩ khi được vinh danh. Việc vinh danh các Nghệ sĩ Nhân dân mà công chúng không biết hoặc ít biết cũng là một thiếu sót. Quy định của Nhà nước rằng họ 'có uy tín trong nghề nghiệp, được đồng nghiệp và người dân yêu quý' nhưng có thể cách định này chưa phản ánh đúng về tài năng của họ," ông Sơn chia sẻ. Quan ngại cũng mở ra nhiều cuộc thi để trao huy chương.
Ngoài ra, ông Sơn cũng lo ngại về tình trạng các hội chuyên ngành tổ chức quá nhiều cuộc thi, liên hoan và trao giải chỉ để đạt được huy chương để xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT.
"Tôi nghĩ rằng điều này gây ảnh hưởng đến chất lượng của việc xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT. Nghệ thuật có rất nhiều ngành khác nhau, đa dạng về loại hình, phong cách. Một số ngành, tôi không muốn đặt tên, rất tích cực tổ chức các sự kiện, trong khi nhiều ngành khác lại không thể tổ chức sự kiện như vậy".
"Tất nhiên, mọi vấn đề đều có hai mặt của nó. Tôi ủng hộ việc tổ chức các sự kiện nghệ thuật để huy động sự quan tâm của xã hội đến loại hình nghệ thuật này, xây dựng thương hiệu và phát triển khán giả. Tuy nhiên, tôi cũng cảm thấy đau đầu khi thấy rằng nhiều cuộc thi, hội diễn chỉ được tổ chức để trao huy chương nhằm đáp ứng tiêu chuẩn cho các đợt xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT. Trải qua nhiều năm làm việc trong lĩnh vực văn hóa, tôi đã nghe rất nhiều ý kiến trái chiều, tranh luận và phản đối về cách tổ chức các cuộc thi này. Chính những tranh cãi này là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến ý kiến rằng nghệ sĩ không được công nhận rộng rãi hoặc tài năng của họ chưa được đánh giá cao, không chỉ từ công chúng mà còn từ chính người nghệ sĩ...", PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhận định thêm.
Thực tế buồn khi nghệ sĩ từ bỏ... danh hiệu
Sau khi nhiều nghệ sĩ tên tuổi tuyên bố từ bỏ việc làm hồ sơ xin xét tặng danh hiệu, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho biết đó là điều đáng buồn.
"Khi những người nghệ sĩ tên tuổi không còn quan tâm đến danh hiệu, đó là một điều buồn. Điều này thúc đẩy chúng ta phải cố gắng hơn để tôn vinh những danh hiệu NSND, NSƯT và khích lệ nghệ sĩ đóng góp nhiều hơn cho nền văn hóa nghệ thuật của đất nước", PGS.TS Bùi Hoài Sơn chia sẻ.
Ngoài ra, chuyên gia văn hóa tin tưởng vào việc hội đồng xét duyệt danh hiệu sẽ không tránh khỏi yếu tố cảm tính.
"Vì con người không thể tránh khỏi cảm xúc, mọi người đều có tình cảm riêng nên sự cảm tính không thể tránh khỏi. Do yếu tố đó, sự cảm tính xuất hiện ở nhiều hội đồng, kể cả các hội đồng chuyên nghiệp như phong hàm giáo sư, phó giáo sư, không chỉ trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn. Chúng tôi hy vọng rằng việc ban hành quy chế chi tiết, khách quan và khoa học, cùng việc xét duyệt qua nhiều vòng sẽ giảm thiểu yếu tố cảm tính trong quá trình xét duyệt" - PGS.TS Bùi Hoài Sơn nói.
Ông cho biết thêm: "Tôi đã tham gia nhiều phiên họp của hội đồng xét tặng giải thưởng của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, vì vậy tôi hiểu rõ trách nhiệm của các thành viên hội đồng trong việc xét tặng danh hiệu. Mỗi quyết định được đưa ra sau những thảo luận và xem xét kỹ lưỡng, và tôi tin tưởng vào sự công bằng của hội đồng, mặc dù không tránh khỏi những sai sót nhỏ. Nhưng chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng vào các quyết định công tâm của hội đồng".
Nghị định 89/2014/NĐ-CP quy định về xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân và Nghệ sĩ Ưu tú đã được sửa đổi và bổ sung thông qua Nghị định 40/2021/NĐ-CP với các tiêu chí cụ thể, ví dụ như yêu cầu NSND phải trung thành với Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa và tuân thủ các quy định của Đảng, Nhà nước và cơ quan, tổ chức, địa phương.
Phải có phẩm chất đạo đức, là gương mẫu trong cuộc sống và tận tụy với nghề nghiệp; phải có tài năng nghệ thuật xuất sắc, là hình mẫu cho ngành nghề nghệ thuật; phải có uy tín nghề nghiệp và được đồng nghiệp cũng như cả nhân dân ngưỡng mộ.
Phải có kinh nghiệm hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp liên tục hoặc cộng dồn từ 20 năm trở lên. Đối với xiếc và múa, kinh nghiệm tối thiểu phải từ 15 năm trở lên.
Anh/chị đã nhận danh hiệu "Nghệ sĩ ưu tú" và sau đó đạt một trong những tiêu chí sau: Đã có ít nhất 02 giải Vàng quốc gia (trong đó có ít nhất 01 giải Vàng cá nhân). Các giải Vàng trong nước hoặc quốc tế cá nhân hoặc từ bộ phim, chương trình, vở diễn, tiết mục đã được quy đổi để tính thành tích cá nhân theo quy định. Ngoài ra, còn có cách giải ra các giải Vàng quốc gia ít nhất 03 lần (nếu không có ít nhất 01 giải Vàng cá nhân). Các giải Vàng trong nước hoặc quốc tế của cá nhân hoặc từ bộ phim, chương trình, vở diễn, tiết mục đã được quy đổi để tính thành tích cá nhân theo quy định.
Có cống hiến nổi bật, có tài năng nghệ thuật xuất sắc, và thiếu giải thưởng theo quy định tại điểm a và điểm b trong hướng dẫn này. Tuy nhiên, trường hợp này được xem xét và quyết định bởi Hội đồng các cấp, và có thể trình Thủ tướng Chính phủ xem xét trong các trường hợp cụ thể.
Nghệ sĩ là người cao tuổi theo quy định tại Điều 2 Luật Người cao tuổi, đã có nhiều đóng góp, cống hiến trong lĩnh vực nghệ thuật.
Nghệ sĩ tích cực tham gia vào nhiều hoạt động phục vụ nhiệm vụ chính trị lớn của địa phương và đất nước.
Nghệ sĩ là người giảng dạy tại các trường đào tạo văn hóa, nghệ thuật chuyên nghiệp, hướng dẫn nhiều thế hệ sinh viên tham gia và đạt giải thưởng cao tại các cuộc thi nghệ thuật chuyên nghiệp quốc tế.
